Terugblik seminarreeks publieke waarden - deel III

Waardevol. Dat is het eerste woord dat opkomt bij Mirjam Koster, voorzitter college van bestuur van het Graafschap College, als ze terugdenkt aan de seminars over publieke waarden in het onderwijs. Ze vindt het grappig dat juist dit woord haar te binnen schiet, en toch is het zo: iedere keer dat er op vrijdagmiddag een seminar plaatsvond, zat ze aan het scherm van haar laptop gekluisterd. 'Het voelde alsof ik fysiek aanwezig was en in de zaal meedeed.'

De waarde van de online seminarreeks school voor haar in de kwaliteit van het gesprek. De vragen van interviewer Frénk van der Linden en de reflecties van filosoof Marjan Slob droegen daar sterk aan bij, net als de discussies die dwars door de onderwijskolom heen gingen. 'Afhankelijk van het vraagstuk waren de deelnemers intersectoraal en soms ook regionaal geclusterd,' vertelt Koster. 'Dat werkt goed. Concreet leverde het me onder meer relevante leestips op voor onderwijsbestuurders. Die verspreid ik in mijn eigen netwerk van mbo-bestuurders, maar ook onder bestuurders van het voortgezet onderwijs in de regio en binnen mijn eigen organisatie.'

Common Ground

Na de eerste reeks, over de spanning tussen culturele, private en publieke waarden, en de tweede reeks over de data- en contentrevolutie, ging de derde over de vraag: wat kunnen bestuurders doen? Hoe kunnen publieke organisaties gezamenlijk waarden borgen bij digitalisering? Om een antwoord te vinden, werd over de schutting gekeken bij andere sectoren. Nathan Ducastel van de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) vertelde over Common Ground, de stapsgewijze ontwikkeling naar een toekomstbestendige gemeentelijk ict-infrastructuur. Common Ground maakt het mogelijk voor gemeenten om snel, veiliger en AVG-compliant gegevens uit te wisselen met partijen binnen en buiten de overheid. Mirjam Koster is onder de indruk van wat de VNG weet te bereiken. 'De 360 gemeenten hebben te maken met allerlei uiteenlopende doelgroepen, net als wij in het onderwijs. Toch weten ze zich daar een weg te banen naar een gemeentelijke ict-infrastructuur. Als zij dat kunnen, moeten wij toch ook, ik noem maar een zijstraat, voor iedere student een eigen educatiedossier kunnen bouwen?'

PublicSpaces

Besef dat je als publieke instelling niet machteloos staat tegenover de techreuzen, is de boodschap van hoogleraar Media en digitale samenleving José van Dijck, te gast in seminar 6. Zij is ervan overtuigd dat juist het onderwijs met al zijn kennis echt iets in beweging kan zetten. Maar dan moeten universiteiten, hogescholen en mbo-instellingen zich wel bewust richten op de lange termijn. Nu worden keuzes vaak op basis van kortetermijnoverwegingen gemaakt: liever nú meer gebruikersgemak dan straks een veiligere online omgeving voor studenten en docenten. Geert-Jan Boogaerts, hoofd Innovatie en digitale media bij de VPRO, ziet hoe zijn collega's in de culturele sector met hetzelfde dilemma worstelen. Publieke omroepen hebben een wettelijke opdracht om veel mensen te bereiken met hun programma's. Maar hoe kun je bijvoorbeeld een kritische Tegenlicht-aflevering publiceren over datakapitalisme en tegelijkertijd daarvóór reclame maken op Facebook? Boogaerts richtte de coalitie PublicSpaces op, om de sector gezamenlijk andere keuzes te laten maken. Als alle Nederlandse musea, omroepen, festivals et cetera hun content naar een beter alternatief verplaatsen, heeft dat wel degelijk impact, stelt hij. Over 5 jaar willen ze zo ver zijn dat geen enkele publieke instelling nog producten moet gebruiken die haaks staan op publieke waarden.

De goede vraag stellen

Zowel Boogaerts als zijn medegast in seminar 7, Valerie Frissen van het SIDN-fonds, hameren op de onderhandelingskracht en de ontwikkelkracht van het onderwijs. Die is groot, zeker als het onderwijs zich inzet om de kroonjuwelen veilig te stellen: de data. Niet afwachten, maar de regie pakken en vertrouwen op wat je samen kunt bereiken. Een voorwaarde om sterk te staan, is dat er meer standaardisering van onderwijsinformatie plaatsvindt. Daarvoor is het essentieel dat iedereen dezelfde taal spreekt. Spraakverwarringen zijn nu nog aan de orde van de dag. Koster: 'Zo zijn we het jaar helaas gestart met een platte (non)discussie over online versus fysiek onderwijs. De verkeerde vraag in de Tweede Kamer leidde tot het verkeerde debat in de sector. De goede vraag leidt tot een heel ander gesprek. Dat ís en blijft de vraag hoe je goed onderwijs ontwikkelt.'

Koster ziet voor SURF een rol als tolk weggelegd. 'Een tolk faciliteert het gesprek, heeft meerdere woordenboeken in zijn tas, is bereid om over grenzen heen te trekken, is zelf relatief neutraal en betrouwbaar.'  Ze vervolgt: 'Een goede tolk merkt het op als partijen eigenlijk hetzelfde zeggen en zal ze bij elkaar zetten om verder te praten. Die weet partijen te verbinden.'

Dilemma's

Door de seminarreeks is Koster zich nóg meer bewust van het rentmeesterschap dat onderwijsinstellingen hebben over hun studenten. 'Voor een groot deel leiden we jongeren op, in het geval van het mbo al vanaf 16 jaar. Wat wij nu inrichten en bedenken op het gebied van digitalisering, werkt door op hun hele leven.'

Digitalisering stelt bestuurders voor lastige beslissingen. Leeromgevingen en samenwerkingsorganisaties nodigen onderwijsinstellingen voortdurend uit voor deelname in digitale initiatieven. Doen ze dat niet, dan wordt ze verweten dat ze niet met de tijd of de markt meegaan. Meedoen leidt er echter ook toe dat er binnen de instelling een heel landschap aan applicaties ontstaat. Koster: 'De student wordt helemaal gek van alle verschillende omgevingen voor co-creëren en samenwerken. Die heeft geen idee waar zijn data blijven. Ze belanden niet alleen bij softwareleveranciers, maar ook bij werkplekbegeleiders, de mensen uit het werkveld met wie we samenwerken. Het is mogelijk om alles af te schermen, maar is dat de oplossing waar we het meest van leren? Als we niet instappen, komt het schip ook niet van de wal.'

Het inzicht dat alle bestuurders met dezelfde dilemma's worstelen, helpt al. Tijdens de seminarreeks kwam vaak naar voren dat ze geen pasklaar antwoord hebben. Koster: 'Het niet of maar half weten was zeker een rode draad, maar het feit dat je dat als bestuurders onder elkaar uitspreekt, is zeker onderdeel van wat de reeks zo waardevol maakte.'

Tekst: Marjolein van Trigt

Foto's: Beeldredaktie