Terugblik seminarreeks publieke waarden - deel II

Daarmee bedoelt hij overigens niet dat het onderwerp niet relevant is, of dat er nog tijd genoeg is om het gesprek aan te gaan. Integendeel, Mudde verwacht dat het hoger onderwijs nog maar een paar jaar heeft voordat het te laat is om voldoende invloed uit te oefenen op de techbedrijven. 'Er is een aantal fundamentele waarden die we heel goed moeten bewaken, om te voorkomen dat ze langzaam maar zeker worden uitgehold. De industriële revolutie heeft veel goeds gebracht, behalve voor de mensen die er voor het eerst mee werden geconfronteerd. Zij belandden in armoede en ellende. Omdat we dat weten, moeten we nu goed uitkijken wat we doen.'

Revolutionaire technologie

Terug naar het probleem. Het tweede deel van de seminarreeks voor bestuurders ging over twee ingrijpende technologische ontwikkelingen: de contentrevolutie en de datarevolutie. De contentrevolutie kenmerkt zich door de grote impact van digitalisering op de distributie, inhoud en toegankelijkheid van informatie. Tijdens dit seminar kwamen twee exponenten van die revolutie aan bod: de open online encyclopedie Wikipedia en uitgever Elsevier, een bedrijf dat de digitale ontwikkelingen benut om leermaterialen aantrekkelijker en slimmer te maken.

'We noemen het de contentrevolutie, maar het ware revolutionaire is de onderliggende technologie,' zegt Rob Mudde. 'Met de systemen van uitgevers kun je je onderwijs makkelijker en beter aanbieden. Het nadeel is dat je er na drie jaar niet meer weg kan, omdat je voor je onderwijs afhankelijk bent van de online opgaven en de automatische feedback van die systemen. Hoe gaan wij ervoor zorgen dat er een interoperabel systeem ontstaat, waarmee we van de innovatiekracht van techbedrijven kunnen profiteren, maar waarin we ook onze spullen kunnen oppakken om naar de volgende aanbieder te stappen?' 

Studentenwelzijn monitoren

De ongezond stevige grip van techbedrijven op het onderwijs is de rode draad in de discussie over publieke waarden. Het is ook een reden waarom het hoger onderwijs huiverig is voor de datarevolutie. Tijdens het vijfde seminar vertelden Ron Roozendaal van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport en Bert Verdonck van Philips hoe data de kwaliteit van de zorg al verbeteren. Zo gaat de kwaliteit van leven van veel patiënten omhoog door het preventief op afstand monitoren van hun gezondheid. Op het eerste gezicht lijkt de inzet van data ook veelbelovend voor het onderwijs. Inzichten uit data kunnen het curriculum of leermaterialen optimaliseren, of dienen voor zelfreflectie of evaluatie. Zoals de zorg preventief patiënten monitort, kan het hoger onderwijs met data het studentenwelzijn in de gaten houden. Maar dan doemt al snel de vraag op van wie de data zijn. Van degene om wie het gaat? Of van degene die ze opslaat? 'Hoe krijg je die data ooit weer ergens uit?' vraagt Mudde zich af. 'En als dat niet gaat, moet je ze dan wel laten verzamelen door Amerikaanse providers?'

Tijdens het seminar over de datarevolutie werd opgemerkt dat onderwijs zich kenmerkt doordat het mensen uitnodigt om fouten te maken. Leren doe je met vallen en opstaan. Mudde: 'Als van iedere student wordt bijgehouden hoe vaak 'ie is gevallen én we krijgen de data niet meer uitgewist, dan vraag ik me serieus af of we dat moeten willen.' Wil de hoger onderwijssector toch de voordelen van studiedata benutten? Dan graag samen en onder voorwaarden. Tijdens het seminar kwamen al enkele voorstellen voorbij voor samenwerking: heldere beloften doen, eenheid van taal creëren, samenwerken binnen een experiment en een AVG-loket opzetten. 

Botsing tussen culturen

Voor Rob Mudde staat vast dat de instellingen zelf regie moeten pakken. 'We lijden eraan dat we ons laten uitspelen door techbedrijven. We zullen een front moeten vormen en eisen moeten stellen.' Wat hem betreft is dat een Europese opdracht. 'Even platgeslagen, omdat het mij helpt in mijn denken: in Amerika heeft iets pas waarde als je er een prijskaartje aan kan hangen. In het Oosten heeft het waarde als het ten dienste staan van het grote geheel, lees: de partij. Bij ons in Europa kunnen waarden intrinsiek zijn, zoals vrijheid en toegankelijkheid. Dat vertaalt zich alleen minder makkelijk in doelgerichte acties, ook omdat Europa niet één land is.'

Maar met wet- en regelgeving alleen redt Europa het niet, waarschuwt hij. 'De echt grote techbedrijven, zoals Amazon en Google, luisteren niet zo hard naar Europa. Dat is begrijpelijk, want hun intrinsieke waarden stammen uit een andere cultuur. Wij beschouwen onderwijs, met name initieel, als een publiek goed. Je kunt het ook best privaat regelen, maar dat trekt de maatschappij uit elkaar. Dat hoort niet. Het moet voor een kind niet uitmaken waar zijn wieg heeft gestaan.'

Europese edX

Hoe de culturen kunnen botsen, blijkt weer nu het Amerikaanse open onderwijs-platform edX mogelijk wordt overgenomen door commerciële partijen. De TU Delft, die behoort tot de eerste deelnemers van edX, houdt nauwlettend in de gaten hoe de overname uitpakt. 'Wij willen lerenden wereldwijd helpen tegen kostprijs,' zegt Mudde. 'Dat principe had edX hoog in het vaandel staan. Als dat verandert, gaan wij ons op het hoofd krabben.' Europa moet aan de slag met een eigen edX, concludeert hij. 'In ieder Europees land wordt nagedacht over leven lang ontwikkelen (LLO). Daar heb je een infrastructuur voor nodig, gedreven door publieke waarden.' Nederland kan daarin het voortouw nemen. 

Dat er een eigen infrastructuur voor leermaterialen moet komen, is een conclusie die in de sessie over contentrevolutie breed werd gedeeld. Sandra Rientjes, directeur van Wikimedia Nederland beschreef de kracht van wisdom of the crowd om tot hoogwaardige informatie te komen. Michiel Kolman, Senior Vice President Information Industry Relations bij Elsevier, benadrukte de noodzaak van samenwerking tussen onderwijsinstellingen en uitgevers om onderwijs van kwaliteit te blijven aanbieden.

Mudde maakt graag een vergelijking met het Europese wegennet. 'Of jij daar met een lelijk eendje, een vrachtwagen of een luxe bak op wil rijden, moet je zelf weten. Maar we onderhouden het samen.' Met andere woorden: laat Google gerust een cursus programmeren via de infrastructuur aanbieden, maar voor een module Sanskriet zul je toch echt bij het hoger onderwijs moeten zijn. De contentrevolutie en de datarevolutie bieden een breed spectrum aan mogelijkheden om het Europese hoger onderwijs een flinke boost te geven. Niemand hoeft de digitale revolutie lijdzaam te ondergaan.

Tekst: Marjolein van Trigt

Foto's: Beeldredaktie