Terugblik seminarreeks publieke waarden - deel I

De eerste 3 bijeenkomsten vormden samen een verkenning naar het ontstaan van spanning tussen culturele, private en publieke waarden bij digitalisering. Achtereenvolgens kwamen aan de orde: Europa's rol als beschermer van westerse waarden; de verhouding tussen big tech en het onderwijs en onderzoek; en de verschillen tussen een publieke en een private kijk op waarden.

Europa als beschermer van westerse waarden

De Haan werd ook aan het denken gezet door Alex Brenninkmeijer, lid van de Europese Rekenkamer en faculteitshoogleraar Institutionele Aspecten van de Rechtsstaat aan de Universiteit van Utrecht. Hij praatte over het recht om vergeten te worden. 'Vanuit het oogpunt van het onderwijs is dat bijzonder relevant. Experimenten, uitstapjes en mislukkingen uit je studietijd mogen je niet je hele leven blijven achtervolgen.'

Brenninkmeijer sprak in de eerste sessie met Rob de Wijk, oprichter van het Haags Centrum voor Strategische studies en hoogleraar internationale betrekkingen aan de Universiteit Leiden. Onderwerp van gesprek was het beschermen van westerse waarden, terwijl bijvoorbeeld China aan macht wint op het wereldtoneel. De Haan werd aangenaam verrast door het optimisme dat beide sprekers aan de dag legden over de macht van Europa.

'Als bestuurders vinden wij soms ook dat het best iets minder kan met de Europese regelgeving,' zegt ze. 'Maar Brenninkmeijer en De Wijk belichtten het onderwerp vanuit consumentenbescherming, het creëren van een gelijk speelveld en reguleren van de industrie. Zo beschermt Europa onze westerse waarden. Die regelgeving doet er dus wel degelijk toe. Dat vond ik mooi.' De waarden in kwestie, zoals autonomie, veiligheid en inclusie, liggen weliswaar aan de basis van veel publieke organisaties en ons handelen, maar ze worden lang niet altijd expliciet benoemd, denkt ze. 'Bij de HAN bereiden we een nieuw instellingsplan voor. Als kapstok gebruiken we de termen 'slim, schoon en sociaal'. Die kapstok past in het tijdsbeeld, maar eronder liggen ook eeuwenoude waarden waarop onze westerse samenleving is gebouwd, zoals goed burgerschap.'

Monopolisten minder ruimte geven

Wat zijn die oude publieke waarden waard in relatie tot Big Tech? Daarover ging de tweede sessie. Jeff Bullwinkel, Associate General Counsel and Director of Corporate, External & Legal Affairs van Microsoft Europa ging in gesprek met Ron Augustus, Chief Innovation Officer van SURF. Bullwinkel poneerde de stelling dat Big Tech het vertrouwen moet terugwinnen dat het in de afgelopen jaren heeft verloren. De Europese wetgeving, zoals de GDPR (AVG), helpt daarbij, volgens Bullwinkel. Ron Augustus riep de onderwijssector op om zelf de toon zetten als het gaat om publieke waarden en eigen voorwaarden te stellen, onafhankelijk van wat Europa bedenkt en wat de techbedrijven zelf voorstellen.

Die oproep is De Haan uit het hart gegrepen. 'We moeten ervoor zorgen dat we onze eigen regie blijven voeren. Hoe bundelen we onze krachten om een grotere vuist te maken richting de grote techbedrijven? Wat vinden we onderhandelbaar en wat echt niet?'

Interessant vindt ze de notie dat de monopolist minder ruimte krijgt naarmate de onderwijssector voor meer variatie kiest, door bijvoorbeeld zowel Microsoft Teams als Zoom te omarmen. 'Louter vanuit bedrijfseconomisch oogpunt bekeken is standaardiseren het meest logisch, maar soms moet je vanuit diepere waarden andere keuzes maken.'

Is het zinnig om een manifest op te stellen, zodat techbedrijven weten waaraan ze zich minimaal moeten committeren om in zee te mogen gaan met het hoger onderwijs? 'Jawel, met de kanttekening dat een manifest altijd tijdsgevoelig is. Het is relevant om de keuze voor opensource-software in een manifest op te nemen, maar aan die keuze liggen diepere waarden ten grondslag, namelijk de wens dat ict toegankelijk en beschikbaar moet zijn. En die onderliggende waarden moet je in het oog houden. We kunnen er dus niet omheen om ook fundamentele waarden te benoemen, met het risico dat men dan weer gaat opmerken dat de lijst niet volledig is.'

Consensus versus snelheid

Daarmee komen we op een gevoelig punt: het bereiken van consensus. In sessie 3 vertelden Martijn van Dam, lid van de raad van bestuur van de NPO, en Matthias Scholten, directeur van RTL, hoe ze vanaf 2012 te maken kregen met een ontregeling van het televisielandschap door platforms als Netflix en YouTube. Zowel de NPO als RTL richtten als reactie een eigen ondemand-platform in. Scholten had liever gezien dat alle Nederlandse publieke omroepen en commerciële zenders al hun content op één Nederlands platform zouden aanbieden. Alleen in samenwerking kan je met snelheid een antwoord bieden op grote buitenlandse partijen als Netflix en Disney, was zijn boodschap. Maar snelheid maken was nog niet eenvoudig bij de NPO, die allerlei omroepen vertegenwoordigt.

De Haan heeft tien jaar bij de publieke omroep gewerkt. Ze weet waarover ze het heeft als ze zegt dat het in het onderwijs nóg een graadje erger is met de overlegcultuur. 'Er zijn twee uitersten. We kunnen SURF laten bedenken wat goed voor ons is - SURF zijn we tenslotte zelf - of we kunnen alles tot in de finesses met iedereen doorpraten voordat we verdergaan. In de praktijk moeten we een middenweg vinden. Het is voortdurend balanceren om het goede te doen en het minder goede een plek te geven.'

De boodschap dat ontwrichting nieuwe kansen biedt, mits je die zelf vormgeeft en niet gaat zitten afwachten, is aan haar besteed. 'Corona is net zo goed een verstoring van de status quo. Laten we de digitalisering benutten om de kennis van studenten te vergroten en het werken makkelijker te maken. Als je dat goed inzet, is er meer ruimte voor de bijdragen die we vanuit onderwijs en onderzoek kunnen leveren aan persoonsvorming van studenten en daar hoort het oriënteren op waarden ook bij. De reis die wij nu maken, gun ik ook onze gemeenschap.'

Tekst: Marjolein van Trigt
Beeld: Eva Broekema en de Beeldredaktie