Hoe doen ze het in Oekraïne?
Elke NREN heeft zijn uitdagingen, maar oorlogsgeweld is van een andere orde. Het Oekraïense URAN maakt dan ook moeilijke tijden door. Maar daarbij toont het wel de kracht van het netwerk – in meerdere betekenissen.
In een hoek van het URAN-kantoor zweeft een ballon in de kleuren van de Oekraïense vlag: het blauw van de hemel boven het geel van de tarwevelden. Het was een verjaardagscadeautje van de medewerkers voor hun directeur, legt marketingcommunicatie-manager Tetiana Preobrazhenska uit.
De verjaardag was een week geleden, maar de ballon zweeft nog steeds vrolijk langs het plafond. "Hij leeft nog", stelt Tetiana tevreden vast.
Facilitator voor onderwijs en onderzoek
Ook URAN leeft nog, boven verwachting. Vóór het militaire conflict met Rusland was het een typische NREN: URAN runde het nationale academische netwerk van Oekraïne en de aansluiting ervan op het Europese GÉANT. Verder hielp het universiteiten met netwerkkwesties en adviseerde het de overheid inzake Europese onderzoeksinitiatieven zoals EOSC.
Yevhenii Preobrazhenskyi, CEO URAN
Volgens de executive director, Yevhenii Preobrazhenskyi, kun je URAN dan ook het best omschrijven als een facilitator voor onderzoek en hoger onderwijs. "Onze grootste uitdaging was om universiteiten bewust te maken van alles wat GÉANT biedt: niet alleen het netwerk maar ook de mogelijkheden tot samenwerking met de Europese wereld van onderzoek en onderwijs."
Amputatie
De eerste klap kwam in 2014, toen Russische troepen zich meester maakten van delen van de Donbas en de Krim. "Universiteiten in deze gebieden behoorden tot onze grootste afnemers", zegt Tetiana. "Veel van hun medewerkers vluchtten naar veilige delen van Oekraïne, maar een belangrijk deel van onze infrastructuur, zoals glasvezelverbindingen en apparatuur, ging verloren."
Het was als een amputatie. Yevhenii legt uit: "We zijn geen overheidsorganisatie en moeten onszelf bedruipen. Er kwam dan ook geen compensatie voor wat er in 2014 verloren ging. Materieel, mensen en universiteiten – we waren het gewoon kwijt."
Elke dag bellen
Maar niemand zag de volgende klap aankomen. Die kwam begin 2022, toen Rusland Oekraïne van vier kanten binnenviel.
De eerste weken waren het zwaarst, vertelt Tetiana. "Toen ging het echt om de veiligheid van de medewerkers. Er werd gevochten in de straten van Kyiv, want de Russen probeerden de hoofdstad meteen te bezetten. We konden onmogelijk op kantoor komen."
"We schakelden meteen over op thuiswerken. We zijn geen grote organisatie. Yevhenii belde iedereen elke dag om te vragen hoe het met hen ging, of ze hulp nodig hadden, bijvoorbeeld om uit te wijken naar veiliger locaties in Oekraïne of daarbuiten."
"GÉANT en veel collega-NREN’s boden namelijk aan om mensen van ons met familie en al op te vangen en onderdak te bieden", legt Yevhenii uit. "De Poolse collega’s verzekerden ons zelfs dat ze bij de grens klaar zouden staan om met alles te helpen."
Geëvacueerd
Sommige medewerkers vluchtten inderdaad naar het buitenland, maar doorgaans bleef men op locatie. Behalve in gebieden waar de Russen binnenvielen. Yevhenii: "Kherson werd in de eerste dagen al aangevallen. Onze medewerkers daar werden samen met de universiteit geëvacueerd naar West-Oekraïne."
"Op die nieuwe plek hebben we snel aansluitingen op het URAN-netwerk kunnen realiseren. Ook zorgden we voor een deel van de computers, want er waren alleen lege kamers zonder apparatuur."
"Deze oorlog toont dat technologie veel kan redden."
Instituut beschoten
Ook de tweede stad van het land, Kharkiv, werd zwaar getroffen. Een van de instituten daar neemt deel aan experimenten met de Large Hadron Collider en gebruikte daarbij veel bandbreedte van URAN. "We hadden al gepland om op te schalen naar 40 gigabit per seconde", memoreert Yevhenii.
Daar is het niet van gekomen: bij het begin van de invasie werden de gebouwen van het instituut beschoten door Russische artillerie. "Ze moesten alles stilleggen, met name het nucleaire onderzoek."
Tetiana Preobrazhenska, marketingcommunicatie-manager URAN
Inmiddels willen de onderzoekers hun werk weer voorzichtig oppakken. Maar het is niet duidelijk hoe dat kan, zegt Tetiana: "Kharkiv ligt dicht bij de grens. Het is nog steeds een van de steden die het meest worden beschoten."
Terugvechten
Maar net als het Oekraïense leger slaagde ook URAN erin terug te vechten. Tetiana: "Gelukkig was ons netwerk relatief intact gebleven. Een van onze twee internationale verbindingen was verbroken, maar begin april 2022 hadden we hem weer in de lucht."
"Het grote geluk was dat onze technici alles op afstand konden runnen. De fysieke apparatuur was buiten bereik, maar er bleek heel veel mogelijk met de netwerkdiensten die GÉANT biedt. Dat was onder de omstandigheden echt een wonder. Deze oorlog toont dat technologie veel kan redden."
Inkomsten vielen grotendeels weg
Toch was het de vraag of URAN zelf zou overleven. Veel Oekraïense universiteiten zijn hard getroffen door de oorlog. Naast alle materiële schade en ontwrichting viel ook het aantal studenten terug. Een deel is in het leger gegaan; vele kozen voor een studie in het buitenland.
Onder deze omstandigheden kunnen de instellingen hun bijdrage aan URAN moeilijk of niet opbrengen. Daarmee viel de enige inkomstenbron van de organisatie grotendeels weg.
Donaties
Gelukkig kwam er hulp. GÉANT ging geld inzamelen om URAN overeind te houden. Daarbij doneren NREN’s hun bijdragen via de Vietsch Foundation, een Nederlandse organisatie die netwerkinitiatieven voor onderzoek en onderwijs financiert. Met het geld kan URAN zijn dienstverlening en expertise in stand houden. Yevhenii: "We zijn heel, heel dankbaar voor deze steun."
Met de donaties kan URAN zijn dienstverlening en expertise in stand houden.
SURF draagt eveneens bij. Niet alleen de organisatie, maar ook individuele medewerkers, zo vertelt Tetiana. "Bij hun vrijdagmiddagborrel dachten ze aan ons en besloten spontaan om geld uit eigen zak te doneren. Dat vonden we echt ontroerend."
Soms komt de steun in natura. Zoals bekend opende Rusland een nieuw front: de stroomvoorzieningen van Oekraïne werden aangevallen met raketten en drones. Yevhenii: "Vanaf eind oktober werd dat een groot probleem: op sommige dagen was er maar drie à vier uur elektriciteit. We hadden een generator, maar die begaf het. Ze zijn immers niet gemaakt om zo lang en zo vaak te draaien." Gelukkig stuurde GÉANT een vervanger.
Elke minuut gevaar
Hoe is de situatie nu? Tekent zich al een ‘nieuw normaal’ af? Yevhenii zucht: "De situatie is verre van normaal. Russische aanvallen zijn nog dagelijkse realiteit. De mentale stress wordt dan ook niet minder. Het is nog steeds moeilijk te geloven dat dit gebeurt in mijn eigen land, in de 21e eeuw."
Met hulp van URAN evacueren universiteiten hun digitale infrastructuur naar de cloud.
Universiteitsgebouw in Kiev, Oekraïne (Foto: Prymasal)
"Elke minuut is er het besef van gevaar", legt Tetiana uit. "Het heeft ook impact op de productiviteit. Als het luchtalarm afgaat, moeten mensen acuut naar de schuilkelders. Dan stopt alles."
Het netwerk is evenmin veilig, zo vervolgt ze: "Waar een raket de stroomvoorziening uitschakelt, valt onze connectiviteit meteen weg. Dan moeten onze technici wachten tot er weer elektriciteit is voor ze alles op kunnen starten."
Naar de cloud
Een van de zorgen betreft de data van universiteiten. Oorlogsgeweld zou daar enorme schade kunnen aanrichten. Het was dan ook zeer welkom dat de Scandinavische NREN’s vorig jaar opslagruimte aanboden voor backups.
Om diezelfde reden evacueren universiteiten hun digitale infrastructuur nu naar de cloud. Met hulp van URAN maken ze gebruik van het Europese OCRE-project: Open Clouds for Research Environments. Dat sluit namens de Europese onderzoekswereld voordelige raamovereenkomsten af met commerciële cloudproviders.
"Dit project helpt ons en onze universiteiten", zegt Yevhenii, "want in Oekraïne zijn er geen veilige plekken meer. Maar we zoeken wel naar sponsoring. In de beginperiode stelden de providers hun diensten gratis beschikbaar voor Oekraïne, maar dat verandert."
Cyberattacks
Met dat al heeft de oorlog het werk van URAN veranderd. "Naast onze oude taken zijn we nu vooral bezig om de digitale weerstand van universiteiten te versterken", zegt Tetiana.
"Universiteiten worden geregeld aangevallen met hacks en malware. Ook daarbij proberen we ze te helpen."
"Ook de cyberweerbaarheid", voegt Yevhenii toe. "Want de Russen gebruiken niet alleen aan granaten en raketten: onze universiteiten worden geregeld aangevallen met hacks en malware. Ook daarbij proberen we ze te helpen."
Gemeenschap
Kan URAN onder deze omstandigheden plannen voor de toekomst? Tetiana lacht: "Eerst moeten we de oorlog winnen! Daarna kunnen we gaan opbouwen."
Maar één ding is al ten goede veranderd: URAN maakt nu echt deel uit van de GÉANT-gemeenschap. "Dat zou voor ons wel eens het belangrijkste resultaat van deze hele situatie kunnen zijn", zegt Yevhenii.
Tekst: Aad van de Wijngaart
Foto universiteitsgebouw: Prymasal
'Hoe doen ze het in Oekraïne' is een artikel van SURF Magazine.
Vragen naar aanleiding van dit artikel? Mail naar magazine@surf.nl.