Verpleegkundestudenten leren klinisch redeneren met video’s en interactie

Door de vergrijzing is er een toename van acute situaties waarbij een hulpverlener moet acteren bij kwetsbare ouderen. Die situaties doen zich voor bij de huisarts en in ziekenhuizen, maar ook in de thuissituatie, verpleeghuizen en GGZ-instellingen. Zo’n andere omgeving maakt dat je de situatie soms anders moet inschatten en dus ook anders moet handelen. 

Om studenten Verpleegkunde aan te leren hoe ze met klinisch redeneren een situatie het best kunnen inschatten, hebben de opleiding Verpleegkunde van Hogeschool Utrecht en Fontys Hogeschool Mens en Gezondheid video-based lesmaterialen ontwikkeld op basis van de Script Concordance Test. Dit is een instrument dat kan worden ingezet om logisch redeneren te oefenen in complexe situaties. De funding voor dit project kwam van de Stimuleringsregeling Open en online onderwijs. 

De impact van video 

Aline Bouwes is de projectleider. Zij werkt als docent bij de opleiding Verpleegkunde van de Hogeschool Utrecht. Ze ziet in de praktijk dat, zeker aan het begin van de opleiding, studenten vaak moeite hebben de complexiteit van situaties en hun context te begrijpen. “Mensen worden steeds ouder en lijden daardoor vaker aan meerdere aandoeningen. Dat maakt het erg lastig om in een bepaalde situatie de juiste beslissing te nemen. Wat is hier nu precies aan de hand en welk onderzoek of welke interventie start ik? Het is een behoorlijk grote didactische uitdaging om studenten beter op die complexe situaties voor te bereiden.” 

Samen met haar collega Vera Habes kwam ze op het idee om meer video-based materialen in te zetten bij haar lessen. Vooral omdat een uitgeschreven case de context niet altijd goed weergeeft. Als in een lesboek staat ‘de hartslag is 90, de bovendruk 160 en de onderdruk 120’, is dat toch heel wat anders dan wanneer je deze gegevens moet aflezen van een monitor. En als je leest ‘meneer is thuis gevallen’ is dat heel anders dan wanneer je een te volle woonkamer ziet, waar je met een rollator niet kunt manoeuvreren, met vloerkleden die over elkaar heen liggen en de kans op struikelen vergroten. Bouwes: “Daarom is het werken met video’s in onze opleiding zeer effectief. Het is niet alleen levendiger dan een uitgeschreven case, maar studenten krijgen ook de context mee. Hoe gaat het eraan toe tijdens een gezamenlijke maaltijd in een GGZ-instelling? Uit welke signalen in de omgeving kun je opmaken dat iemand het thuis niet meer alleen redt?” 

Klinisch redeneren oefenen 

Om het klinisch redeneren te oefenen, koos het projectteam voor de Script Concordance Test (SCT). Iedere casus begint met een korte beschrijving. Bijvoorbeeld: de wijkverpleegkundige gaat langs bij mevrouw Blaas (88 jaar) om haar te helpen bij de algemene dagelijkse levensverrichtingen en treft haar meer verward aan dan anders. Deze beschrijving wordt gevolgd door een hypothese (de verpleegkundige vermoedt dat mevrouw Blaas delirant is); een voorgenomen onderzoek (de wijkverpleegkundige overweegt om een delirium observatie screening af te nemen); een voorgenomen interventie (de wijkverpleegkundige overweegt om de familie te bellen) of een behandeldoel. 

Daarna krijgt de student in een scenario, dat kan tekst of video zijn, nieuwe informatie. Bijvoorbeeld: mevrouw is bekend met recidiverende urineweginfecties. Daarna moet de student een vraag beantwoorden, zoals: maakt de nieuwe informatie de hypothese onwaarschijnlijk, minder waarschijnlijk, niet meer en niet minder waarschijnlijk (geen impact), meer waarschijnlijk of zeer waarschijnlijk? 

Bij iedere casus wordt op deze manier drie keer nieuwe informatie aangeboden, waar de student op moet reageren. Aan het eind volgt een kennisflits: een onderbouwing vanuit de literatuur en vanuit de beroepspraktijk.  

In de ouderenzorg is het zelden zwart/wit

Om bij dit project zoveel mogelijk gebruik te maken van bestaande kennis, zocht Bouwes er mensen bij met verschillende expertises. Zo heeft Habes in een eerder project al veel ervaring opgedaan met het ontwikkelen van video-based lesmaterialen en SCT; heeft Erik van Roon van Fontys Hogescholen ervaring met video’s; en heeft Marcel van Brunschot van Vakbekwaamheid in Zicht veel kennis van de ict-consequenties van de keuzes die je maakt. “We wilden bijvoorbeeld graag dat de lesmaterialen zowel via een laptop als via een tablet en smartphone toegankelijk zijn. En we wilden de individuele vignetten rechtstreeks toegankelijk maken via een QR-code, zodat docenten die QR-code makkelijk kunnen opnemen in hun lesmateriaal”, zegt Bouwes.  

Het project startte in september 2020 en is in december 2022 afgerond. Het team liep enige vertraging op door corona, wat het met name lastig maakte om de al overbelaste zorgverleners te vragen om vanuit hun beroepspraktijk feedback op de casussen te geven. Terwijl juist in hun validatie een belangrijke meerwaarde zit, zegt Bouwes. “In de ouderenzorg is het zelden zwart/wit, er is vrijwel altijd ruimte voor variatie. Iedere casus hebben we daarom laten beoordelen door tien tot twaalf experts uit de praktijk. Je ziet dat zij het ook niet altijd over situaties eens zijn, juist doordat ouderen vaak meerdere aandoeningen hebben die op elkaar ingrijpen en veel medicijnen slikken die elkaars werking beïnvloeden. Bovendien komen in de scenario’s regelmatig andere mensen voorbij die van invloed kunnen zijn op hoe je een situatie beoordeelt. Een kleinzoon bijvoorbeeld die niet meer door zijn oma wordt herkend.” 

Videomateriaal delen 

Momenteel kunnen alle opleidingen verpleegkunde gebruikmaken van de in het project ontwikkelde leermaterialen via sct.verpleegkunde.nl. In januari is deze website verkozen tot Leermateriaal van de Maand door het project Samen hbo Verpleegkunde, een samenwerking van de 17 hbo-instellingen die een bachelor Verpleegkunde aanbieden. Hoewel het project is afgerond, worden er nog wel continu nieuwe casussen toegevoegd. Omdat het vanwege rechten lastig is om goed videomateriaal te vinden dat kan worden hergebruikt en omdat het zelf opnemen van video’s duur en tijdrovend is, wil Bouwes graag in contact komen met mensen die geschikt videomateriaal hebben dat hergebruikt mag worden. Ook als je als expert wilt meewerken aan het valideren van de vignetten kun je contact opnemen. Met dit project is een mooie collectie openleermaterialen opgeleverd die voor niet-commerciële toepassing gratis te zijn hergebruiken.  

'©Screenshot vanuit hergebruikte video (www.sct-verpleegkunde.nl); bron oorspronkelijke video: Serious Soap over ouderen (zonder datum). http://www.serioussoap.nl/; hergebruik van de afzonderlijke video-based SCT is mogelijk als het voldoet aan de voorwaarden van de Creative Commons licentie: CC BY-NC-ND 4.0.'