Toekomst voorstellen met SURF Tech Trends 2023
Met 6 technologieën en 29 trends is SURF Tech Trends een inspirerend rapport voor iedereen die werkt in onderwijs en onderzoek. Maar het gaat pas echt leven als wij, de onderwijs en onderzoek sector met elkaar, de ontwikkelingen en toepassingen vormgeven. Drie experts vertellen hoe zij hier tegenaan kijken. “Het trendrapport stimuleert ons anticiperen, voortuitkijken
Hoewel de trends in het rapport individueel zijn beschreven, wordt het pas echt interessant wanneer we de technologieën combineren. Een universiteit in de metaverse? Daarvoor heb je een stabiel netwerk nodig, sensoren, AI, noem maar op.
“Bij de Universiteit Twente is digitalisering een belangrijk onderdeel geworden van de strategie,” zegt Jan-Laurens Lasonder Directeur LISA (Library IT-services & Archive). Hij is een van de experts van de instellingen die hebben bijgedragen aan het trendrapport.
Jan-Laurens Lasonder, Universiteit Twente
Het SURF trendrapport helpt om de dialoog op te starten. Dat is ook wat Lasonder voor ogen heeft voor het rapport. “Een trendrapport opent de luiken naar wat in de buitenwereld gebeurt. Dan zie je soms situaties, waarvan je je ze nauwelijks kunt voorstellen, maar die toch ineens realiteit blijken te zijn. Bijvoorbeeld wanneer een tophoogleraar besluit voor zichzelf te beginnen en zijn colleges online én betaald aanbiedt. Of big tech die in de VS eigen academies oprichten en tegen veel lagere kosten aanbieden. We denken dat we in een beschermd businessmodel zitten, maar dat kan door technologie zomaar snel veranderen. Daar moeten we met elkaar over in gesprek.”
Maatschappelijke context
Met alle technologie die we nu voor handen hebben kan veel, heel veel. “Zelfs zoveel, dat we ons steeds vaker moeten afvragen ‘Willen we eigenlijk wel wat we kunnen?’,” zegt Rudy van Belkom, directeur van de Stichting Toekomstbeeld der Techniek in zijn presentatie tijdens de lancering van het trendrapport op 15 februari 2023. “De vraag was lange tijd ‘kunnen we wat we willen?’ Is technologie de oplossing voor onze problemen? Maar met wat er nu allemaal mogelijk is door technologie, moeten we die vraag omdraaien.”
"We moeten ons steeds vaker afvragen: ‘Willen we eigenlijk wel wat we kunnen?’."
Dat vindt ook Martijn Kleppe, directielid bij de KB, nationale bibliotheek, en lid van de Wetenschappelijke Technische Raad (WTR). Naar zijn smaak had het trendrapport dieper mogen ingaan op de maatschappelijke context. “Dat is een mooie volgende stap in de doorontwikkeling van de trends,” zegt hij, “maatschappelijk en interpersoonlijk is er nog zoveel om over na te denken. Wij zijn nu aan het videobellen, dat is handig voor dit interview, we hoeven niet te reizen, maar het betekent ook dat we elkaar niet ontmoeten.”
Martijn Kleppe, KB
“Kijk, je hebt de openbare en de digitale publieke ruimte, en de digitale publieke ruimte zijn we aan het herwinnen. Je ziet initiatieven ontstaan die voortkomen uit de wens ‘als ik me op het internet begeef, wil ik niet continu gemonitord worden.’ Dat heeft met onze identiteitsvorming te maken en behoefte aan veiligheid. Er is steeds een bewustwording rond de gevolgen van technologische ontwikkelingen.” Kleppe ziet deze bewustwording als een maatschappelijke mosbodem onder al die tech trends.
Meer zelf bouwen
Lasonder onderschrijft net als Kleppe het bredere plaatje waarin technologische doorbraken ontstaan. Zo plaatst hij de trend van low code development in een maatschappelijke context waarin aandacht is voor digitale soevereiniteit en wij minder afhankelijk willen zijn van tech providers. “Het gaat er naartoe dat wij steeds meer applicaties zelf bouwen,” zegt Lasonder. “We zijn geneigd om met elkaar standaardapplicaties te kopen, maar de kosten voor softwarelicenties lopen enorm op. Dat is iets waarop we moeten letten. Low code platforms faciliteren een omgeving waarin je heel snel met elkaar nieuwe applicaties kunt bouwen, en in interactie met gebruikers. Het is enorm gaaf om te zien wat voor enthousiasme dat losmaakt. Op deze manier halen we zelf meer capability in huis.” Hij kan zich voorstellen dat we straks met elkaar applicaties uitwisselen, zonder dat we daarbij hoeven te verrekenen, want ieder levert zijn bijdrage aan een gezamenlijke ‘app store’ voor onderwijs en onderzoek.
"Voor mij past eXtended Reality in de zoektocht naar nieuwe manieren om toegang te geven tot informatie."
Kleppe ziet de mogelijkheden van eXtended Reality (XR) voor zijn dagelijkse praktijk. Al zijn binnen de WTR de meningen over deze technologie verdeeld. “Er zijn er die zeggen dat het een hype is, met vergelijkingen tussen de metaverse en second life. Ik ben van de andere school. Voor mij past eXtended Reality in de zoektocht naar nieuwe manieren om toegang te geven tot informatie.”
“De KB heeft een gigantisch magazijn met o.a. middeleeuwse boeken. Jij en ik mogen daar niet zo maar naar binnen, want we zijn niet getraind om hiermee om te gaan. Je kunt wel een verzoek indienen om ze in te zien, maar je ziet ze nooit allemaal op de boekenplanken in het magazijn. En het is eeuwig zonde dat je daar niet bij kan. Er liggen schatten waar monniken jaren aan hebben gewerkt. Kunnen we die ervaring niet op andere manieren bieden? Bijvoorbeeld door met een VR-bril door zo'n magazijn te lopen, zonder dat je er echt bent.”
Rudy van Belkom, Stichting Toekomstbeeld der Techniek
Vooruitkijken
“Trends hebben een verkennende waarde,” zegt Van Belkom. “Het gaat niet om de vraag ‘En? Zijn de trends uitgekomen?’. Dé toekomst bestaat niet, er is ook geen dominant toekomstbeeld. Juist meerdere toekomstscenario’s zijn mogelijk en het gaat erom dat je je die kunt voorstellen. Dat heet future consciousness, een vaardigheid die je kunt trainen.”
En dat moeten we met elkaar doen. Kleppe: “We moeten voorkomen dat we innovatie straks overlaten aan alleen één afdeling: zo van daar in kamer 3.22, daar vindt de innovatie plaats. Dit moeten we gezamenlijk oppakken en een cultuur bouwen van leren en delen. Als leden van SURF zijn wij daar continu mee bezig. En SURF is het platform dat hieraan een slinger geeft en het verder deelt.”
“Waar ik zelf erg voorstander van ben, is dat wij verder vooruitkijken,” zegt Lasonder. “We zitten in de waan van de dag. Gaan we wel of geen aanbesteding doen voor een student information system, wie doet er mee en wie niet? Maar de discussie moet ook gaan over wat voor soort student information system hebben we over vijf jaar? Hoe ziet dat eruit? Moeten we wel aanbesteden of is samen met elkaar bouwen een optie, en maken we het dan open source? Als je vaker van dit soort discussies hebt, dan kom je op toekomstscenario’s en weet je beter welke beslissingen je op de korte termijn kunt nemen.”
"Als je vaker van dit soort discussies hebt, dan kom je op toekomstscenario’s en weet je beter welke beslissingen je op de korte termijn kunt nemen."
Neem het voorbeeld van de zelfrijdende auto die Van Belkom ons voorschotelt. “Het idee van de zelfrijdende auto dateert uit de jaren ’50 en is sindsdien onveranderd; een auto die je niet hoeft te besturen. De uitwerking echter, is totaal verschillend door een compleet veranderde sociale context in 70 jaar tijd. De beperkte focus op de veranderende sociale context wordt ook wel de cultural blind spot genoemd. In 1950 waren in de visualisatie van deze auto de voor- en achterbanken vervangen door een gezellige ronde zit waar je met elkaar gezelschapsspelletjes speelde, voor quality time met het gezin, de hoeksteen van de samenleving. In de huidige tijd is de zelfrijdende auto een kantoor op wielen geworden en gericht op tijdbesparing en efficiëntie." Kortom, hetzelfde idee, uitgewerkt volgens heel andere waarden in twee compleet verschillende concepten.
De dialoog
Om de trends binnen alle lagen van een instelling te laten landen, moet je met elkaar in gesprek. Lasonder: “Dit zijn de trends die door SURF worden gesignaleerd, hoe kijken wij hier als instellingen tegenaan? Wat vinden wij belangrijk en wat is minder belangrijk. Kloppen de innovatieagenda’s nog wel of moeten we die bijstellen?” Een trendrapport is geen blauwdruk, het is flexibel. En dat moet ook, want de wereld verandert voortdurend.
Hoe nu verder? Daar zijn de drie experts het met elkaar over eens. Het trendrapport gaat pas leven als je ermee aan de slag gaat. Door de trends in de maatschappelijke context te plaatsen. In sessies, door ervaringen te delen, door met elkaar voorstellingen te maken van de toekomst.
Kun jij je de toekomst voorstellen?
Tekst: Maureen van Althuis
'Toekomst voorstellen met SURF Tech Trends 2023' is een artikel van SURF Magazine.
Terug naar SURF Magazine
Vragen naar aanleiding van dit artikel? Mail naar magazine@surf.nl.