Publieke waarden onder druk: bibliotheken trekken grens bij licentieonderhandeling
Voor het eerst hebben bibliotheken in het hoger onderwijs een negatief inkoopadvies uitgebracht tegen een uitgever. Niet vanwege de prijs van de licentie, maar omdat de uitgever de privacyregels niet op orde heeft. De voorzitters van de licentiewerkgroepen van UKB en SHB vertellen hoe ze tot het advies zijn gekomen.
Matthijs van Otegem (Utrechtse universiteitsbibliotheek)
De meeste mensen in het hoger onderwijs zullen het normaal vinden: je klikt via Google Scholar een artikel aan en het verschijnt op je scherm. Maar dat spreekt niet vanzelf, vertelt Matthijs van Otegem, directeur van de Utrechtse universiteitsbibliotheek. “Toen we twintig jaar geleden omschakelden van papier naar digitaal, kwamen we er al snel achter dat het handig is om met alle bibliotheken samen licenties af te sluiten met de uitgevers. Daardoor kun je allemaal dezelfde toegang krijgen.” Met deze gezamenlijke aanpak zorgen bibliotheken ervoor dat instellingen geen licenties afsluiten met uitgevers die studenten en medewerkers in een kwetsbare positie brengen.
Voordelen voor beide partijen
Raymond Snijders (Mediacentrum Windesheim)
Het hbo sloot zich graag aan bij deze opzet, aldus Raymond Snijders, senior informatiebemiddelaar bij het Mediacentrum van Windesheim. “We wilden als hogeschoolbibliotheken de krachten bundelen in het contact met de uitgevers.” De onderhandelingen werden vanaf dat moment gevoerd namens het hele hoger onderwijs, door experts van de bibliotheken ondersteund door het team Content-inkoop van SURF.
Voor een uitgever heeft deze aanpak ook voordelen. Van Otegem licht toe: “In het hoger onderwijs zitten je toekomstige klanten. Dus als het je als uitgever lukt om je content in een opleiding te krijgen, heb je een goede kans dat mensen jouw producten ook gaan gebruiken in hun dagelijks leven en na hun studie blijven gebruiken.” Met de expertise van SURF – denk aan het authenticatie- en autorisatieplatform SURFconext – wordt de ervaring zo naadloos mogelijk gemaakt voor de gebruikers.
Publieke waarden in onderhandelingen
Bij het afsluiten van de licenties draait het echter om méér dan geld en gemak. Publieke waarden zijn een belangrijk punt van aandacht in de onderhandelingen. Bijvoorbeeld privacy: SURFconext maakt geanonimiseerde attributen mogelijk. Dan ziet de uitgever alleen dat iemand van een bepaalde instelling toegang wil, niet wie het is.
Maar niet elke uitgever kan dat meteen implementeren, tekent Van Otegem aan. “Bij grote multinationals is het geen issue: die passen hun systemen direct aan. Bij kleinere partijen kan ik er best begrip voor hebben dat ze dat niet meteen voor elkaar krijgen. Dus ga je in gesprek: hoe gaan we dit samen regelen?”
Mochten er bij authenticatie wel persoonsgegevens worden gebruikt, bijvoorbeeld een e-mailadres, dan wordt er altijd een verwerkersovereenkomst gesloten. Snijders legt uit: “Daarin spreken we als instelling af met de uitgever hoe die omgaat met de gegevens van onze gebruikers, bijvoorbeeld dat ze die data niet met derden delen. Maar ook hoe de gegevens veilig worden bewaard.”
Taming Big Tech
Dit alles doet sterk denken aan de relatie van het Nederlandse hoger onderwijs met softwarebedrijven. Begin vorig jaar kopte de New York Times: “How the Netherlands Is Taming Big Tech.” Door de juiste expertise in te brengen, helpt SURF bedrijven als Google, Microsoft en Zoom om zich te houden aan de Europese privacywetgeving. Niet alleen in Nederland, maar in de hele EU.
“Ons werk is echt geen gevecht om publieke waarden te redden uit de handen van doortrapte uitgevers.”
En inderdaad, Van Otegem komt meteen met een voorbeeld: “Een grote internationale uitgever kwam met een AI-clausule die volgens ons niet kon. We hebben echt een aantal maanden gewerkt om juist die clausule goed te krijgen in het licentiecontract. Met respect voor de uitgever, maar vooral ook voor onze auteurs en lezers. En het resultaat werd een voorbeeld voor de licentiecontracten in de omringende landen.”
“Ons werk is echt geen gevecht om publieke waarden te redden uit de handen van doortrapte uitgevers. Vaak is het eerder een gezamenlijke ontdekkingsreis in een wereld die zich razendsnel ontwikkelt. Waarbij ik het wel aan de instellingen vind om die publieke waarden voorop te stellen. Als er één partij is die dat moet doen, dan zijn wij het.”
“Ik ben al twintig jaar betrokken bij de licenties, maar dit is de eerste keer dat ik zoiets meemaak!”
Vertrouwensbreuk
Toch ligt er nu een no deal-advies. Snijders: “Ik ben al twintig jaar betrokken bij de licenties, maar dit is de eerste keer dat ik zoiets meemaak!” De licentiewerkgroepen van wo, hbo en SURF hebben met pijn in het hart de instellingen geadviseerd geen nieuwe licentie af te sluiten met een bepaalde Nederlandse uitgever.
“We geloofden niet meer dat de uitgever echt de intentie had om mee te werken.”
De huidige licentie werd drie jaar geleden afgesloten. Zonder geanonimiseerde attributen en zonder verwerkersovereenkomst. “Om technische redenen aan de uitgeverskant was er haast bij en we dachten dat we alles in goed overleg alsnog konden regelen”, verzucht Snijders. Maar uiteindelijk kwam er niets uit alle gesprekken. Van Otegem: “Op een gegeven moment houdt het op. Dan geloven we ook niet meer dat de ander echt de intentie heeft om mee te werken.”
Studenten die toegang willen tot de publicaties van de uitgever, moeten zich net als gewone abonnees aanmelden, met hun eigen e-mailadres en zonder verwerkersovereenkomst. De voorwaarden zijn die van de uitgever. Dus als opleidingen een publicatie gebruiken in het onderwijs, moeten studenten voorwaarden accepteren waar instellingen zelf geen invloed op hebben en die ze niet kunnen controleren.
Instellingen hebben dan volgens de Algemene verordening gegevensbescherming (AVG) een verwerkersverantwoordelijkheid, maar kunnen deze niet uitoefenen.
Grens verdedigen
Het negatieve besluit over de uitgever is niet lichtvaardig genomen. Snijders: “We hebben met het team Content-inkoop van SURF en de bibliotheken veel overlegd en afgestemd, want dat is nu eenmaal hoe we werken. Vervolgens hebben we alle afnemers geïnformeerd over het besluit.”
Van Otegem voegt toe: “Dit soort dingen gebeurt nooit van vandaag op morgen. Je ziet aankomen dat je de grens bereikt en dan moet je ook duidelijk maken waar je voor staat. Publieke waarden vinden we belangrijk, dus daar handelen we ook naar.”
Tekst: Aad van de Wijngaart
'Publieke waarden onder druk: bibliotheken trekken grens bij licentieonderhandeling' is een artikel van SURF Magazine.
Terug naar SURF Magazine
Vragen naar aanleiding van dit artikel? Mail naar magazine@surf.nl.