Beter samenwerken met de Hoger Onderwijs Sector Architectuur
Om ervoor te zorgen dat voorzieningen in de onderwijsketen en het onderzoek beter op elkaar aansluiten ontwikkelt het hoger onderwijs de Hoger Onderwijs Sector Architectuur (HOSA), in samenwerking met SURF.
Als de sectorpartners in onderwijs en onderzoek deze architectuur omarmen, ervaren studenten, docenten en onderzoekers betere voorzieningen met een duidelijke samenhang. Menno Scheers is lead-architect van HOSA. Hij vertelt wat HOSA precies is en waar het project staat. “Draagvlak creëren is nu de belangrijke volgende stap.”
In het onderwijs en onderzoek wordt steeds meer samengewerkt tussen instellingen. Studenten studeren aan verschillende instellingen, onderzoekers van verschillende instellingen werken samen aan een project. Dat moet zonder problemen mogelijk zijn, en daarvoor is het belangrijk dat technische voorzieningen van instellingen op elkaar aansluiten. Zodat bijvoorbeeld studenten van de HU zich makkelijk kunnen inschrijven voor een cursus bij Fontys, en de HU en Fontys het cursusgeld daarvoor eenvoudig kunnen verrekenen als dat gewenst is. Of zodat onderzoekers van verschillende universiteiten gemakkelijk kunnen samenwerken in een onderzoeksproject, en hun data veilig kunnen uitwisselen. Om maar een paar voorbeelden te noemen.
“Je kunt de HOSA zien als een bestemmingsplan voor een wijk in de stad. Welke uitstraling moet het gebied krijgen? Hoe lopen de verkeersstromen op hoofdlijnen?”
Wat is ervoor nodig om die aansluiting voor alle voorzieningen in onderwijs en onderzoek te bereiken? De kern is: werken met architectuur. Als iedereen werkt binnen dezelfde architectuur bij de ontwikkeling van voorzieningen die gemeenschappelijk gebruikt moeten worden, zorgen we dat die voorzieningen op elkaar aansluiten. De Hoger Onderwijs Sector Architectuur is die architectuur: idealiter gaat iedereen in het Nederlandse onderwijs en onderzoek daarmee werken, evenals dienstleveranciers, en ketenpartners zoals DUO, StudieLink en NWO.
Bestemmingsplan voor een wijk
Menno Scheers is lead-architect in het HOSA-project. Hij legt uit wat het precies inhoudt. “Je kunt de HOSA zien als een bestemmingsplan voor een wijk in de stad. Welke uitstraling moet het gebied krijgen? Hoe moet het gebied gebruikt gaan worden? Hoe lopen de verkeersstromen op hoofdlijnen? Hetzelfde geldt voor nieuwe voorzieningen in onderwijs en onderzoek: hoe verhouden ze zich tot elkaar en hoe sluiten ze op elkaar aan?”
In het project worden voor verschillende domeinenarchitecturen ontwikkeld, momenteel voor Flexibilisering Onderwijs, Research Data management en Identity & Access Management. Met die domeinarchitecturen laten de instellingen gezamenlijk zien waar ze als sector naartoe willen. Het zijn zogenaamde doelarchitecturen: hoe willen we dat onze voorzieningenstructuur er in de toekomst uitziet. Dat is bijvoorbeeld heel handig bij aanbestedingen. Daarmee geeft de HOSA dus niet alleen richting aan de sector, maar heeft ze ook impact, bijvoorbeeld op leveranciers. In het ideale geval gebruiken zij de HOSA om hun roadmap mee te ontwikkelen.
Grondige aanpak
HOSA is begin 2020 van start gegaan als project. Scheers: “We zijn grondig te werk gegaan, want we wisten dat het helpt om de belangen van instellingen en ketenpartners vooraf te borgen, bij de ingrijpende veranderingen die nodig zijn voor een werkwijze die op een samenhangende keten gebaseerd is. In 2020 hebben we heel veel werk verzet om de HOSA in de steigers te zetten. We hebben veel gesprekken gevoerd om informatie op te halen en om behoeften te peilen. We hebben ook de laatste technische ontwikkelingen en best practices op het gebied van architectuur bekeken. En daarna zijn we gaan ontwerpen en schrijven.
“In 2020 hebben we heel veel werk verzet om de HOSA in de steigers te zetten. We hebben veel gesprekken gevoerd om informatie op te halen en om behoeften te peilen.”
Bij het ontwerpen stonden een aantal uitgangspunten centraal. We willen een architectuur ontwerpen die voor toekomstvaste voorzieningen zorgt, die samenhang tussen voorzieningen borgt, die hergebruik mogelijk maakt en die samenwerking tussen instellingen bevordert.
Tenslotte zijn we gaan reviewen. In die fase zijn we nu, begin 2021. We zijn de feedback van belanghebbenden aan het verwerken en zijn ook gestart met draagvlak creëren in de sectoren. Dat laatste is heel belangrijk, want wil de HOSA slagen, dan is draagvlak van groot belang. We willen graag dat iedereen aan boord komt.”
Online marktplaatsen
Hoe gaat werken met een domeinarchitectuur er in de praktijk uitzien? Scheers: “Voor het opstellen van de applicatiearchitectuur maken we gebruik van het concept van businessplatforms. We gebruiken dit concept omdat het inzicht geeft in zogenaamde online marktplaatsen. Deze zien we door toenemende samenwerking in de sector op diverse plekken ontstaan. Ze faciliteren interactie en samenwerking, brengen vraag en aanbod bij elkaar en sturen op gezamenlijke waarden en normen. Door dezelfde basisplaat als onderlegger te gebruiken, geven we overzicht en een gezamenlijk vertrekpunt voor de discussies tussen de vele stakeholders. Daarnaast geeft deze basisplaat het fundament om diverse initiatieven op een samenhangende wijze weer te geven.”
De ontwikkelingen in onderwijs en onderzoek vragen om uitwisseling tussen verschillende partijen, zoals studenten, docenten, onderzoekers en leveranciers. Het gaat dan om uitwisseling van bijvoorbeeld data en voorzieningen. HOSA beschrijft in termen van businessplatforms de sectorvoorzieningen die deze uitwisseling faciliteren. De verschillende publieke sectorpartners bieden in de toekomst onderdelen van deze sectorvoorzieningen. HOSA creëert de benodigde samenhang en overzicht tussen deze verschillende onderdelen.
“Voor verschillende activiteiten in onderwijs en onderzoek kunnen sectorvoorzieningen op basis van businessplatforms worden ingericht, waarop vraag en aanbod kunnen aansluiten“, legt Scheers uit. “Denk aan businessplatforms voor het aanbieden van onderwijs, het ontwikkelen van onderwijs, het uitvoeren van onderzoek en het uitnutten van kennis. Al die marktplaatsen zijn modulair opgebouwd, zodat je er vanuit verschillende gebieden op kunt aansluiten, bijvoorbeeld vanuit een instelling maar ook vanuit een samenwerkingsverband of als leverancier.”
Scheers vervolgt: “Belangrijk bij onze sectorvoorzieningen is dat ze werken op basis van publieke waarden, waardoor het eigendom van de informatie in de platformen geborgd blijft en er sprake kan zijn van een gezonde samenwerking met de commerciële techreuzen. Het onderliggende concept van de businessplatforms maakt inzichtelijk welke zaken in governance geregeld moeten worden, denk aan de voorwaarden waaronder je studentdata of open leermaterialen kunt delen.“
“Onze sectorvoorzieningen moeten werken op basis van publieke waarden, waardoor het eigendom van de informatie geborgd blijft en we op een gezonde manier samen kunnen werken met de techreuzen.”
Opbouw businessplatforms. Vraag- en aanbodpartijen kunnen aansluiten via generieke interfaces.
Opbouw businessplatforms. Vraag- en aanbodpartijen kunnen aansluiten via generieke interfaces, en kunnen gebruikmaken van een aantal specifieke diensten en algemene diensten zoals licentiemanagement of het verrekenen van kosten.
“We gaan ervan uit dat HOSA een grote bijdrage gaat leveren aan een voorzieningeninfrastructuur die samenwerking in onderwijs en onderzoek nog beter mogelijk maakt.”
Bijdrage aan nog betere samenwerking
“De eerste stappen worden dus gezet, maar we zijn nog niet klaar”, aldus Scheers. “Zoals aangegeven zijn we bezig de feedback te verwerken en zijn we begonnen om draagvlak te creëren in de sector. Op basis van de reacties tot nu toe zijn we positief. We gaan ervan uit dat HOSA een grote bijdrage gaat leveren aan een voorzieningeninfrastructuur die samenwerking in onderwijs en onderzoek nog beter mogelijk maakt.”