Kernbegrippen interoperabiliteit in het onderwijs

Wat is interoperabiliteit 

Interoperabiliteit is het vermogen van verschillende systemen, organisaties en processen om effectief samen te werken, gegevens uit te wisselen en informatie te begrijpen en te gebruiken. We benaderen interoperabiliteit vanuit verschillende dimensies, namelijk een organisatorische, semantische, juridische en een technische.

• Organisatorische interoperabiliteit
• Semantische interoperabiliteit
• Juridische interoperabiliteit
• Technische interoperabiliteit

Organisatorische interoperabiliteit

Bij organisatorische interoperabiliteit gaat het erom dat verschillende organisaties, afdelingen of groepen binnen een systeem goed kunnen samenwerken en met elkaar kunnen communiceren. Daarvoor is overeenstemming nodig over zaken als beleid, processen, procedures, en bijvoorbeeld ook culturele aspecten die van invloed kunnen zijn op de samenwerking. Het gaat om het wegnemen van organisatorische barrières. In de praktijk betekent dit het integreren van bedrijfsprocessen en het faciliteren van bijbehorende gegevensuitwisseling.

Voorbeeld
Een voorbeeld van organisatorische interoperabiliteit in het onderwijs is roostering. Tussen instellingen bestaan organisatorische verschillen, zoals verschillende academische kalenders, lesmethoden en bijvoorbeeld de beschikbaarheid van faciliteiten. Door overleg, samenwerking en het vaststellen van gemeenschappelijke richtlijnen en standaarden voor roostering tussen instellingen, ontstaat er organisatorische interoperabiliteit. Met als gevolg dat studenten gemakkelijk en zonder overlap kunnen deelnemen aan activiteiten bij verschillende instellingen.

Voorbeeld
Een Nederlandse en een Duitse instelling gaan samenwerken. Alle zaken die te maken hebben met de coördinatie tussen de twee instellingen op het gebied van beleid, procedures en communicatie, vallen onder organisatorische interoperabiliteit.

Semantische interoperabiliteit

Semantische interoperabiliteit richt zich op het begrijpen en de interpretatie van de betekenis van gegevens, zodat systemen of componenten écht kunnen begrijpen wat ze uitwisselen. Hoe wissel je informatie uit? Welke betekenis wordt er gegeven aan de invoer van gegevens?

Voorbeeld
Als voorbeeld kijken we naar het vastleggen van het geslacht van een lerende in een systeem. Het ene systeem gebruikt een 0, 1, 2 en een 9 voor de registratie van het mannelijke, het vrouwelijke, het genderneutrale geslacht of om het niet te zeggen. Terwijl een ander systeem dat doet met een m, een v en een x. Op het niveau van gegevens is dat werkelijk een andere waarde, terwijl de betekenis hetzelfde blijft.

Voorbeeld
Naast terminologische kwesties kan er ook onduidelijkheid zijn over het gebruik van bepaalde informatie. Zo kan het woord "adres" voor de één het doel hebben om het bezoekadres aan te duiden en voor de ander de duiding van het postadres.

Juridische interoperabiliteit

Bij juridische interoperabiliteit zorg je ervoor dat verschillende systemen en processen voldoen aan de wetten en regels die van toepassing zijn. Denk aan privacywetten, regels rondom intellectueel eigendom, toegankelijkheidseisen en andere juridische vereisten die te maken hebben met het uitwisselen en verwerken van informatie. Hierdoor kunnen alle betrokken partijen zich aan de geldende regels houden bij het delen en gebruiken van gegevens.

Voorbeeld
Verschillende onderwijsinstellingen slaan de handen ineen om samen een leerplatform op te zetten. In het platform worden studentengegevens gedeeld. Om te voldoen aan de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) en andere privacywetten, moeten deze instellingen ervoor zorgen dat het delen van gegevens gebeurt volgens de geldende regels. Ze moeten duidelijke afspraken maken over welke gegevens worden gedeeld, met wie, en onder welke voorwaarden, om ervoor te zorgen dat de privacy van studenten wordt beschermd.

Voorbeeld
Ondanks het Bolognaproces, een Europees initiatief voor de creatie van een gemeenschappelijke ruimte voor hoger onderwijs in Europa, blijven er nog steeds variaties bestaan in de erkenning van diploma's tussen verschillende landen. Terwijl Nederland een uitgebreid systeem heeft voor de erkenning van buitenlandse diploma's, kunnen er toch verschillen zijn in de eisen en procedures voor de erkenning van Nederlandse diploma’s in andere Europese landen. 

Technische interoperabiliteit

Deze benadering van interoperabiliteit gaat over de toepassingen en infrastructuren die systemen en diensten met elkaar verbinden. Systemen moeten namelijk in staat zijn om gegevens en informatie op een begrijpelijke manier uit te wisselen. Dit bereik je door ervoor te zorgen dat dezelfde technische specificaties worden gedeeld, onder andere via het definiëren van interfaces, veilige communicatieprotocollen, interconnectiediensten, data-integratiediensten, datapresentatie en –uitwisseling.

Voorbeeld
Voor de samenwerking van een Leer Management Systeem (LMS) met externe educatieve tools, gebruik je Learning Tool Interoperability (LTI). Door de implementatie van het LTI-protocol, is het LMS in staat om naadloos te integreren met externe educatieve tools die ook het LTI-protocol ondersteunen. Zo kunnen gebruikers binnen het LMS toegang krijgen tot en werken met die externe tools, zonder daarvoor aparte inloggegevens nodig te hebben of van platform te hoeven wisselen. 

Voorbeeld
Verschillende onderwijsinstellingen willen samen werken aan een overzicht van vakken die zij aanbieden. Om dit overzicht snel, onderhoudbaar en toegankelijk te maken voor meerdere softwareleveranciers en instellingen, is het noodzakelijk om afspraken te maken over het gebruik van de protocollen REST en OOAPI. REST is een datatransport protocol. OOAPI is dat ook, maar aangevuld met afspraken over semantiek, zodat partijen elkaars data beter begrijpen. Dat leidt tot betere communicatie en meer eenvoud bij het maken van koppelingen. Zo kunnen partijen onderling elkaars gegevens valideren en maken zij een goed functionerend ecosysteem mogelijk.