"We hebben het vertrouwen van onze studenten en medewerkers nodig als we studiedata succesvol willen inzetten."
Verantwoord studiedata benutten? Ga het gesprek aan
Als sector willen we verantwoord met studiedata omgaan en tegelijkertijd de kansen die het biedt benutten. Sinds mei 2022 is het Referentiekader privacy en ethiek voor studiedata beschikbaar dat een belangrijke rol kan vervullen voor instellingen. Het werd omarmd door bestuurders van Universiteiten Nederland en Vereniging Hogescholen.
Steeds meer data komen beschikbaar binnen instellingen. Dat komt door digitalisering, flexibilisering en toenemend gebruik van digitale leermiddelen. Hiermee groeien kansen om onderwijs te verbeteren met de inzet van studiedata. Die trend zet voorlopig door.
Inmiddels ontvingen universiteiten en hogescholen het Referentiekader en het bijbehorende dilemmaspel via de functionarissen gegevensbescherming. Het is nu tijd om hiermee aan de slag te gaan. Dat gebeurt al op verschillende plekken.
Onduidelijkheid als belemmerende factor
Toepassing van het Referentiekader vraagt van instellingen dat ze het gesprek organiseren. Het gesprek over de waarden die wij als sector belangrijk vinden en over de manier waarop rekenschap wordt gegeven van de inzet van data. “Dat is dus een breder gesprek dan met de privacy officer, functionaris gegevensbeheer en het bestuur,” zegt Arthur Mol, voorzitter van de stuurgroep van het Versnellingsplan en rector magnificus van Wageningen University & Research. “Het gedachtengoed moeten we breed laten landen binnen een instelling, anders gaan we het niet redden.”
Miek Krol, functionaris gegevensbescherming bij de UvA en betrokken bij de totstandkoming van het Referentiekader: “Medewerkers die zich bezighouden met studiedata denken vaak dat niks, of weinig, mag.” Zij wijst erop dat juist heel veel mag, als je maar transparant bent en zaken goed vastlegt.
Anka Mulder, Saxion Hogeschool
Dat onduidelijkheid over de vraag wat mag, kan of wenselijk is, vernieuwing in de weg zit, merkte ook Anka Mulder, voorzitter van het College van Bestuur van Saxion: “Het was voor mij een les om te merken dat we eerst moesten onderzoeken wat allemaal niet mag met studiedata. Ik wilde natuurlijk weten wat we wél mochten. Maar door dat gesprek over wat wel en wat niet mag, werden we steeds bewuster en ontstond er ruimte om over de dilemma’s te praten die inherent zijn aan de inzet van studiedata.”
Dat data beschikbaar is, en de letter van de wet wordt gevolgd, betekent nog niet dat het ook wenselijk is om data in te zetten in het onderwijs. Joeri van den Steenhoven, lid College van Bestuur Hogeschool Leiden: “We zijn als sector steeds bewuster bezig met de publieke waarden die we hoog willen houden. Met name buiten de sector zetten vragen rondom eigenaarschap, transparantie en de manier waarop je data gebruikt, publieke waarden onder druk. Dat we voldoen aan de wet is dus niet altijd voldoende, we hebben het vertrouwen van onze studenten en medewerkers nodig als we studiedata succesvol willen inzetten."
De koepelvoorzitters Pieter Duisenberg (UNL) en Maurice Limmen (VH) ontvangen hun exemplaar van het Referentiekader.
Roep om een kader
In de afgelopen jaren is veelvuldig gewezen op de noodzaak van zorgvuldig en verantwoord gebruik van data in het onderwijs. In 2019 al riepen de rectores magnifici op om samen op te trekken in het beschermen van de autonomie en vrijheid van ons onderwijs. In datzelfde jaar sprak de vorige minister van Onderwijs in haar Strategische agenda hoger onderwijs de wens uit om een kader te ontwikkelen. Het Rathenau-instituut schetste dit jaar in een rapport de complexe opgave waar het onderwijs de komende jaren voor staat en benadrukt het belang bescherming van publieke waarden. En de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) gaf vorig jaar de aanbeveling aan de sector om “samen met sectorraden, koepel- en samenwerkingsorganisaties risico’s in kaart te (blijven) brengen en te vertalen naar concrete handvatten en leidraden voor onderwijsinstellingen.”
Het is Referentiekader is opgesteld met experts van binnen en buiten het hoger onderwijs en wordt gedragen door de gehele sector.
Bram Enning (midden), Hogeschool Leiden
Het Referentiekader is een belangrijk antwoord op die vragen. Het is opgesteld met experts van binnen en buiten het hoger onderwijs en wordt gedragen door de gehele sector. “Alleen dat is al een hele prestatie,” zegt Bram Enning, aanvoerder van de zone Studiedata van het Versnellingsplan dat intiatiefnemer was voor het opstellen van het Referentiekader. “Het is een kader van de sector waar bestuurders, privacy officers, onderzoekers, beleidsmakers én studenten aan hebben bijgedragen.” Het Referentiekader werd omarmd door bestuurders van de Stuurgroep Onderwijs en Onderzoek van Universiteiten Nederland (UNL), en van de Bestuurscommissie Onderwijs van de Vereniging Hogescholen (VH).
Het Referentiekader is normatief en daarin ligt de meerwaarde.”
“Wat je met learning analytics kunt doen, gaat zoveel verder dan je denkt. Hoe snel een student leest, welke vragen de student stelt. Uit de manier van studeren kan AI al opmaken of een student de stof beheerst.”
Hoe nu verder?
Het document is een kader, de concrete invulling moet van de instellingen zelf komen. “Ja, er is nu een referentiekader, en daar moeten we gebruik van maken, maar als instelling heb je ook je eigen values,” voegt Marlon Domingus, functionaris gegevensbescherming van de Erasmus Universiteit, toe.
Marlon Domingus, Erasmus Universiteit
“Wij hebben bijvoorbeeld de Erasmian values, die staan voor wereldburgerschap, maatschappelijke betrokkenheid en een open en kritische mind-set. Naast het Referentiekader en de wettelijke kaders kan een instelling ook een eigen nadere invulling geven aan te nemen waarborgen en maatregelen.”
Om het gesprek binnen een instelling op gang te brengen is een dilemmaspel ontwikkeld, dat alle facetten rondom de inzet van studiedata raakt en steeds de relatie legt met het Referentiekader. “Als sector vinden wij de ethische uitgangspunten van belang,” zegt Marlon Domingus. “Wij beperken ons niet alleen tot de discussie of iets juridisch gezien mag, maar vragen ons af of we iets wel moeten willen doen. Het is fantastisch dat wij nu dit document hebben waarin staat wat wij als sector belangrijk vinden, en hoe we hier invulling aan geven - ter bescherming van de rechten en vrijheden van de personen die ons hun gegevens toevertrouwen, maar ook op een hoger niveau: de bescherming door de sector van publieke waarden.”
Wil je binnen je eigen instelling aan de slag met het Referentiekader privacy en ethiek voor studiedata? Stuur een bericht aan zone-aanvoerder Bram Enning. Dan komt de vraag bij de juiste expert terecht.
Referentiekader Privacy en Ethiek voor Studiedata
Dilemmaspel Privacy en ethiek voor studiedata
Tekst: Maureen van Althuis
Foto's (lancering): Armando Ello
'Verantwoord studiedata benutten? Ga het gesprek aan' is een artikel van SURF Magazine.
Vragen naar aanleiding van dit artikel? Mail naar magazine@surf.nl.