Platformcoöperaties als alternatief voor commerciële platforms
Coöperatieve of missiegedreven platforms zijn onderscheidend doordat ze een wezenlijke bijdrage leveren aan de maatschappij. Ze bieden instellingen kansen om studenten meer aan zich te binden, aldus platformexpert Jovana Karanovic. Maar een proactieve aanpak is dan wel cruciaal om de richting te kunnen bepalen.
Jongeren zijn ‘digital natives’ en verwachten van onderwijsinstellingen digitaal gemak, efficiëntie en keuzevrijheid. Bepaal dus eerst welke digitale strategie bij je instelling past en bouw daar een onderscheidend ecosysteem omheen, dat waarde biedt aan alle deelnemers. Dat was in het kort het advies van Jovana Karanovic, die optrad als keynotespreker tijdens de SURF Summit (zie kader) in Hilversum. Karanovic, Assistant Professor aan de Erasmus Universiteit, is expert op het gebied van de platformeconomie en digitale innovaties in het algemeen. De opkomst van platforms als Uber, Thuisbezorgd en Airbnb verandert niet alleen de manier waarop we met elkaar zakendoen, ook onze perceptie van waarde verandert. “We waarderen niet langer het bezit van activa, maar de toegang ertoe. Het grootste transportbedrijf ter wereld van vandaag – Uber – bezit geen auto's en een van 's werelds grootste accommodatieaanbieders – Airbnb – bezit geen vastgoed. En dit zijn miljardenbedrijven”, verklaart ze.
Door deze platforms te bestuderen, leerde Karanovic de afgelopen 5 jaar een aantal belangrijke lessen. Les 1: platforms zijn een blijvertje. “Klanten zijn dol op de efficiënte service die platforms bieden en de vraag dicteert het aanbod. Het toetreden van meer klanten en serviceproviders zet netwerkeffecten in gang, waarbij beide kanten van platforms profiteren van elke nieuwe klant/provider die zich aanmeldt. Dankzij platforms daalden verder de transactie- en zoekkosten aanzienlijk, wat economische waarde met zich meebrengt”, stelt Karanovic. Tweede les: de community vormt het hart van het platform. “Het is een tweezijdige markt. Apple zag zijn iPhone als veel meer dan een product: als een platform met enerzijds app-ontwikkelaars en anderzijds iPhone-gebruikers. De appstore van Apple heeft nu 2,2 miljoen apps en genereert jaarlijks zo’n 45 miljard euro voor zijn ontwikkelaars.” Communities kunnen echter ook in opstand komen tegen platforms. Neem de #DeleteUber-campagne in New York City, toen Uber doorreed tijdens de taxistaking vanwege het immigratieverbod van Trump. Les 3: data en netwerken genereren macht. “Kijk naar de storing bij Facebook, Instagram en WhatsApp en hoe slechts 6 uur downtime leidde tot grote verliezen bij kleine bedrijven. Dat laat zien hoe machtig deze platforms zijn.”
Platformcoöperatie
Als vierde les wijst Karanovic op het ontstaan van platformcoöperaties, een alternatief voor de commerciële platforms, die gerund worden door en in bezit zijn van werkenden, gebruikers of beide. Als voorbeeld noemt ze Stocksy, eigendom van circa 12.000 fotografen. “Dergelijke platforms kennen een coöperatieve besturing, democratische besluitvorming en beloven een eerlijke verdeling van waarde aan werkenden en gebruikers – het grootste kritiekpunt op commerciële platforms.” Andere Europese voorbeelden zijn WeHelpen, waar deelnemers hun eigen zorg kunnen organiseren en anderen hulp kunnen aanbieden, en Partago, een Belgisch platformcoöperatie voor het delen van elektrische auto’s.
Platformcoöperaties kennen een coöperatieve besturing, democratische besluitvorming en beloven een eerlijke verdeling van waarde aan werkenden en gebruikers – het grootste kritiekpunt op commerciële platforms.
Resources delen
Dat brengt haar bij de vijfde les: hoe coöperatieve platforms, die het doorgaans moeten doen zonder grote investeerders, kunnen concurreren met commerciële platforms. “Door een duidelijke identiteit te creëren en een bepaalde groep gebruikers aan te spreken, kunnen platformcoöperaties aantrekkelijk zijn voor gebruikers die op zoek zijn naar alternatieven voor reguliere platforms. En door te groeien met behulp van de community, zoals Partago in Gent doet: dat platform levert een elektrische auto zodra voldoende mensen in een buurt belangstelling tonen voor autodelen. Dan gaan gebruikers actief andere gebruikers werven.” Een ander onderscheid is dat platformcoöperaties vaak missiegedreven zijn, iets willen betekenen voor de samenleving en daartoe kennis en resources delen. “Dat zie je niet bij reguliere platforms.”
Platforms in onderwijs en onderzoek
Binnen onderwijs en onderzoek bestaan uiteraard al de nodige platforms. Nieuw is het Nationaal Platform Praktijkgericht Onderzoek, bedoeld om de waardevolle kennis en producten die praktijkgericht onderzoek oplevert voor de beroepspraktijk en het onderwijs veel meer mensen te laten bereiken. Het platform wordt medio 2022 gelanceerd. Een ander voorbeeld is edusources, een platform waarop docenten, bibliotheekmedewerkers en studenten op één plek toegang hebben tot een divers aanbod van digitale leermaterialen.
Platforms bieden tal van mogelijkheden voor onderwijs en onderzoek.
Peer exchange
Karanovic verwacht de komende jaren nog veel meer experimenten met (businessmodellen rond) platforms in het onderwijs en onderzoek – ook doordat corona de digitalisering versneld heeft – en ziet tal van mogelijkheden. “Bijvoorbeeld om peer exchange tussen studenten in een platform te formaliseren, waardoor een eerstejaars bijvoorbeeld bij een derdejaars informatie over een vak kan ophalen. Zorg dat instellingen elkaar op de hoogte houden van welk onderwijsaanbod ze ontwikkelen. Nu gaat kennis vaak verloren omdat het in hoofden van mensen zit. Als je die kennis deelt, voorkom je dat iedereen steeds zelf het wiel opnieuw gaat uitvinden. Platforms kunnen absoluut leiden tot meer efficiency op administratief vlak, waardoor tijd vrijkomt voor begeleiding van studenten als peer-to-peer kennisdeling mogelijk is.”
Proactief optreden
Bestuurders moeten er volgens haar van doordrongen zijn dat platforms niet meer weggaan. “De jongere generaties zijn ‘digital natives’, zij verwachten digitaal gemak, efficiëntie en keuzevrijheid. Als je hun daarin tegemoetkomt, vormen platforms een kans studenten aan je te binden en bij te blijven met digitale trends.” Bij het vormen van een ecosysteem dienen bestuurders proactief op te treden, aldus Karanovic. “Wil je de regie over het platform houden en dit richting geven, dan is het belangrijk proactief op te treden.”
Tekst: Wilma Schreiber
Jovana Karanovic
Jovana Karanovic is Assistant Professor aan de Rotterdam School of Management, Erasmus Universiteit. Daar doet zij onderzoek naar digitale technologieën en nieuwe organisatievormen, met name rond de platformeconomie en hun impact op belanghebbenden. In dit kader verkent ze ook alternatieve organisatievormen en bestuursstructuren, zoals platformcoöperaties. In 2017 startte ze de Reshaping Work Foundation. Doel: de internationale community samenbrengen om de meest urgente issues rond nieuwe digitale trends, zoals de platformeconomie en artificial intelligence, en werk te bespreken. Onlangs noemde media-outlet Silicon Canals Karanovic als een van de krachtigste vrouwelijke ecosysteembouwers van het Amsterdamse tech-domein voor het jaar 2021. Verder is zij RSA-fellow; deze Britse organisatie richt zich al sinds 1754 op sociale verandering.
SURF Summit 2021
Op 13 oktober kwamen bestuurders en CSC's van de SURF-coöperatie bijeen voor de SURF Summit 2021. Naast de keynote van Jovana Karanovic was er onder meer een panelgesprek met 3 bestuurders over hun ervaringen met samenwerking in digitalisering, en break-outsessies over de onderwerpen Digitale veiligheid, Flexibilisering van het onderwijs en Digitale soevereiniteit in het onderzoek.
'Platformcoöperaties als alternatief voor commerciële platforms' is een artikel van SURF Magazine. 5x de nieuwste artikelen in je inbox? Abonneer je dan op de SURF Magazine-nieuwsbrief in het formulier hieronder.
Vragen naar aanleiding van dit artikel? Mail naar magazine@surf.nl.