Dit soort onderzoek is eigenlijk alleen mogelijk met behulp van een supercomputer
Story
“We zitten allemaal in hetzelfde schuitje”
Het lukte hem altijd vrij goed om een academische afstand te houden van zijn onderzoek naar klimaatverandering. Tot ongeveer een jaar geleden. Leo van Kampenhout werd vader, en schrok van de hittegolf die Nederland afgelopen zomer overspoelde. “Sindsdien ben ik meer gaan nadenken over hoe ik als wetenschapper kan bijdragen aan de oplossing.”
‘Digitale kopie’ van de aarde
Leo van Kampenhout (33) doet onderzoek naar het smelten van de Groenlandse ijskap en het effect daarvan op het stijgen van de zeespiegel. Dit doet hij door klimaatmodellen te draaien op de nationale supercomputer bij SURF. Een klimaatmodel is in essentie een soort ‘digitale kopie’ van de aarde; in de computer simuleer je elementen als wind, zeestroming, CO2-concentratie en temperatuur. Als je steeds een van die elementen verandert, kun je berekenen wat uiteindelijk het effect is op het ijs, en daarmee op de zeespiegel.
In zijn promotieonderzoek richt Van Kampenhout zich op zowel het verbeteren van de modellen zelf als het doen van toekomstprojecties. Hij doet dit bij het Instituut voor Marien en Atmosferisch onderzoek Utrecht, in de vakgroep IJs & Klimaat. Zijn werkkamer kijkt uit over het Utrechtse Science Park, aan de muur hangen landkaarten van Groenland.
“Aangezien we niet weten wat het toekomstige gedrag van de mensheid zal zijn, zijn daar verschillende mogelijke scenario’s voor bedacht”, vertelt Van Kampenhout. “Op basis van die klimaatscenario’s doen we modelsimulaties. Om vertrouwen in de modellen te krijgen, worden ze eerst getest op het hedendaagse klimaat. Voor mijn onderzoek kijk ik naar zowel hedendaags als toekomstig klimaat, waarbij ik gebruik maak van de nationale supercomputer Cartesius bij SURF.” Dit soort onderzoek is eigenlijk alleen mogelijk met behulp van een supercomputer. “Sterker nog: er bestaan supercomputers die specifiek gebouwd worden om klimaatmodellen te draaien. Zoals, de naam zegt het al, de Earth Simulator in Japan.”
"Aan ijskernen kun je zien hoe oud de verschillende lagen zijn in de 3 kilometer dikke ijskap"
Geavanceerde Legodoos
Tot zijn spijt heeft de onderzoeker de Groenlandse ijskap nog nooit van dichtbij gezien. “Ik zou wel willen, maar veldwerk is geen onderdeel van mijn onderzoeksproject. Zo’n reis is ook duur, vooral de helikoptervlucht van de kust van naar de ijskap zelf. Hier op het instituut liggen wel een paar ijskernen die in Groenland uit het ijs zijn geboord, heel gaaf. Hieruit kun je bijvoorbeeld meten hoe oud de verschillende lagen zijn in die 3 kilometer dikke ijskap.”
Hij is bij de Universiteit Utrecht begonnen als modelontwikkelaar. “Dan draai je de modellen op de supercomputer en zorg je dat de uitvoer beschikbaar komt. Een klimaatmodel is eigenlijk een soort geavanceerde Legodoos met blokjes die je kan stapelen of afbreken, om te zien wat het effect is van verschillende processen. Soms moet je blokjes apart nemen om tot de kern te komen. Gaandeweg ben ik steeds meer in het onderzoek terechtgekomen en heb ik gesolliciteerd op een promotieplek.” Eind september hoopt Van Kampenhout zijn proefschrift te verdedigen.
"Ik wil als klimaatwetenschapper mijn verantwoordelijkheid nemen door informatie te verspreiden en de urgentie van het probleem te benadrukken"
Actueel en urgent
Hij was altijd al wel milieubewust, maar wist er vroeger inhoudelijk veel minder vanaf. “Door de artikelen die ik nu lees, besef ik pas echt wat een megacomplex probleem het is. Het gaat lang niet alleen om zeespiegelstijging. In die zin ben ik niet heel positief gestemd. Wetenschappelijk is het klimaatprobleem al 30 jaar bekend, maar er is in die tijd te weinig mee gedaan. Er zijn ook zulke grote gevestigde belangen in het spel… die strijd win je niet zo snel. Hoewel: het gaat niet om winnen of verliezen, we zitten allemaal in hetzelfde schuitje.”
De maatschappelijke betrokkenheid is niet bij iedereen op het instituut even groot. “We hebben daar wel eens discussies over. Voor mij persoonlijk geldt: dit is zo actueel en urgent, ik wil als klimaatwetenschapper mijn verantwoordelijkheid nemen door informatie te verspreiden en de urgentie van het probleem te benadrukken. Sociale wetenschappers zeggen: objectiviteit bestaat niet. Door te kiezen voor een bepaald onderwerp maak je al een subjectieve keuze. Maar als wetenschapper probeer je natuurlijk wel altijd transparant en onbevooroordeeld te werk te gaan. Persoonlijk denk ik niet dat je outreach je onderzoek of je geloofwaardigheid beïnvloedt. In de wetenschap heb je gewoon harde data en alles kan gereproduceerd worden. Maar ik ben niet alleen wetenschapper, ik ben ook burger. Ik ben bezorgd, en nu is er nog tijd om iets te doen.”
Tekst: Josje Spinhoven
Foto's: Jelmer de Haas
Bekijk ook de video ‘Hoe maak je een klimaatmodel?’