'E-Portfolio is essentieel ter ondersteuning van lerend kwalificeren’
Hoe ontwikkel je een flexibel, lerend kwalificeren-opleidingstraject voor zij-instromers in de logistiek? Drie ROC’s, een examenleverancier, een examenadviesbureau en een softwareontwikkelaar sloegen de handen ineen. Ze co-creëerden een modulair opleidingstraject op basis van lerend kwalificeren, ondersteund door een e-portfolio. Hoe deden ze dat?
Kwaliteitscommissie en werkgroepen
Het was een stevig doortimmerd co-creatie-traject, vertelt Ellen. Naast een kwaliteitscommissie waren er drie werkgroepen: didactiek, onderwijsontwikkeling en examinering. In de werkgroepen zaten ook vakdocenten en studenten van de ROC’s MBO Amersfoort, Zadkine en Noorderpoort. Daarnaast waren de gecertificeerde examenleverancier Technicom en examenadviesbureau ExTrack vanaf de start betrokken. Dit zorgde volgens Ellen voor extra kwaliteitsbewaking. ‘ExTrack ontwerpt en ontwikkelt leer- en examentrajecten op maat passend bij de beroepspraktijk en het onderwijs.’
Digitaal modulair onderwijsprogramma
De tweejarige pilot resulteerde in een digitaal modulair onderwijsprogramma op basis van lerend kwalificeren. Elke module wordt afgesloten met een certificaat, zodat studenten een mbo-diploma kunnen behalen. Studenten kunnen allerlei vormen van bewijs uit verschillende contexten inbrengen en laten beoordelen. ‘De validatie-eisen moeten de kwalificatie-eisen voor de opleiding dekken’, licht Ellen toe. ‘Om die reden was het belangrijk dat vanaf de start een gecertificeerde examenleverancier betrokken was. Al het inhoudelijke materiaal voor de afsluiting van de opleiding logistiek medewerker op basis van lerend kwalificeren is vastgesteld door de gecertificeerde examenleverancier Technicom.’
Criteria vooraf bepalen
Bij lerend kwalificeren kunnen studenten zelf opdrachten en bewijzen aandragen. Dat kan in allerlei vormen: van een opdracht tot en met verslag, vlog of blog of video. Het bewijs moet uit verschillende contexten komen en mag bijvoorbeeld ook uit een bijbaan of hobby afkomstig zijn. Het is belangrijk dat het opleidingsteam vooraf duidelijke criteria vaststelt voor deze bewijzen, benadrukt Ellen. ‘Voor de pilot hebben we ook voorbeeldopdrachten klaargezet waaruit studenten en praktijkopleiders konden kiezen.’
Ellen Hoegen Dijkhof van MBO Amersfoort nam deel aan de pilot van het Lerend Netwerk waarin de opleiding ‘Logistiek Medewerker JijPlus’ ontwikkeld werd. Ellen is beleidsadviseur en hoofd examenorganisatie, en ze houdt van ‘mensen laten groeien en nieuwe dingen ontwikkelen’. Dit project paste dus perfect bij haar en ze is enthousiast over het resultaat. Wat ze van de pilot leerde, past ze nu toe in het programma ‘Eigentijds Onderwijs (ETO)’ van MBO Amersfoort dat programmatisch toetsen als uitgangspunt heeft. Het doel van ETO is modulair, flexibel en gepersonaliseerd onderwijs. De missie is om ‘de student te begeleiden op zijn reis naar het mbo-diploma en ook daarna nog via onbekostigd onderwijs.’
Het is belangrijk dat het opleidingsteam vooraf duidelijke criteria vaststelt voor deze bewijzen, benadrukt Ellen. ‘Voor de pilot hebben we ook voorbeeldopdrachten klaargezet waaruit studenten en praktijkopleiders konden kiezen.
E-portfolio essentieel
Voor een lerend kwalificeren opleidingstraject is digitale ondersteuning met een e-portfolio essentieel, stelt Ellen. Studenten plaatsen hun bewijzen ter beoordeling in het e-portfolio. Toen Ellen (die een collega opvolgde) bij het pilotproject kwam, was er al gekozen voor MijnPortfolio van softwareontwikkelaar Paragin. Het e-portfolio werd in co-creatie met alle betrokkenen ingericht. Docenten en studenten zijn positief over MijnPortfolio, zegt Ellen. ‘Voor de opleiding ´Logistiek medewerker JijPlus´ is er maar weinig aangepast aan MijnPortfolio. Het was ontwikkeld voor praktijkexamens. Paragin ontwikkelt het nu zo door dat je het nog beter kunt gebruiken voor lerend kwalificeren. Je kunt applicatiemodules aan en uit zetten. Het is heel belangrijk dat opleidingen vooraf goed bedenken en vaststellen welke eisen ze stellen aan de bewijzen, studenten en hun beoordelaars en welk proces gevolgd moet worden. Dit bepaalt hoe je het systeem inricht.’
Eisen aan het e-portfolio
De pilot stelde een aantal eisen aan het e-portfolio. Ellen somt ze op. ‘Studenten moeten verschillende soorten bestanden kunnen uploaden, bijvoorbeeld ook GoPro-filmpjes. Ze moeten praktijkopleiders en andere beoordelaars kunnen uitnodigen om in het e-portfolio feedback te geven. Verder moeten studenten en docenten de voortgang kunnen zien. In MijnPortfolio kleuren rode blokjes groen als je een opdracht op het niveau van beginnend beroepsbeoefenaar hebt afgesloten. De opleiding kan MijnPortfolio zo instellen dat je als student zelf bepaalt welke bewijsstukken je wilt inbrengen voor het “examen”, de mid- of highstake beoordeling. Er kan zelfs een deel van het e-portfolio bevroren worden. Dit bepaalt de opleiding in de criteria voor de bewijzen.’
E-portfolio's voor lerend kwalificeren vergelijk
MBO Amersfoort vindt MijnPortfolio zoals het nu is goed bruikbaar, intuïtief en gebruiksvriendelijk, aldus Ellen. ‘Bij de leverancier werken onderwijskundigen die goed meekijken en het wordt getoetst op scholen. Je ziet alleen de menuknoppen die relevant zijn voor jouw rol als student, vakdocent of praktijkopleider. Zo ziet de praktijkopleider alleen een knop voor het formuleren van opdrachten en voor het geven van feedback.’ Dit betekent echter niet dat MijnPortfolio nu binnen heel MBO Amersfoort wordt uitgerold, zegt Ellen.´Want we zijn bezig met een aanbesteding voor een nieuw SIS én voor een nieuw LMS. We brengen nu eerst het applicatielandschap in kaart en bepalen waar we naartoe willen met het onderwijs. We kijken vooral wat we nodig hebben om lerend kwalificeren en Eigentijds Onderwijs te ondersteunen. Er zijn nog andere e-portfolio’s voor lerend kwalificeren dan MijnPortfolio. We gaan die vergelijken.’
Toename portfolio examens
Ellen ziet dat veel ROC’s overgaan op meer eigentijds onderwijs met nieuwe vormen van afsluiten. Examenleveranciers maken daarom steeds meer Portfolio Examens, zegt ze. ‘Deze Portfolio Examens zijn de opmaat naar lerend kwalificeren. Ze bevatten een set vaste opdrachten en de opleiding wordt veelal afgesloten met een criteriumgericht interview.’ Ellen denkt dat steeds meer mbo-opleidingen zullen overgaan op lerend kwalificeren en dat examenleveranciers zo hun afzetmarkt zouden kunnen kwijtraken. Ze verwacht daarom dat examenleveranciers hun kennis meer met scholen gaan delen en dat ze scholen gaan helpen bij het goed inrichten van lerend kwalificeren.
Standaardkoppelvlak voor goede en veilige data-uitwisseling
Mbo-instellingen hebben recent met SURF, Kennisnet, platformbouwers en CEM, de leverancier van mbo-rekenexamens, een standaardkoppelvlak ontwikkeld voor SIS en het platform van de mbo-rekenexamens. Dit wordt nu getest op scholen. De volgende stap is om te kijken of dit met een kleine aanpassing ook voor de praktijkexamens gebruikt kan worden, vertelt Ellen. ‘Een standaardkoppelvlak maakt goede en veilige uitwisseling van data mogelijk. Dit is ook een belangrijk aandachtspunt voor e-portfolio’s als we lerend kwalificeren gaan implementeren. Met IT hebben we recent in kaart gebracht hoe lerend kwalificeren werkt; en welke ICT-architectuur nodig is om zowel examens als lerend kwalificeren goed te ondersteunen.’
Onderwijs en examenregeling
Met de uit de pilot geleerde lessen maakte Ellen vorig jaar een format voor een ontwikkel- en kwalificatieplan voor lerend kwalificeren. Ze liet dit van feedback voorzien door: het Netwerk Lerend Kwalificeren; een professionele leergemeenschap van een aantal ROC’s; en de secretarissen van de interne examencommissies. Op basis van dit format stelde ze met een collega een Onderwijs en Examenregeling (OER) op. ‘Deze OER geeft richting. Op basis hiervan kunnen opleidingsteams nadenken over hoe ze willen opleiden, beoordelen en afsluiten. Het is belangrijk dat ze dat doen met het beroepenveld en liefst ook met studenten. Met deze OER kan afsluiten zowel via een examen of via lerend kwalificeren. Ik ben geen voorstander van het verplichten van lerend kwalificeren. Het moet wel echt passen bij de visie van de opleiding!’
