Personen- en familierecht verlevendigen met acteurs

Een derde van alle rechtszaken in Nederland betreffen personen- en familierecht. Toch maakt dit blok maar een klein deel uit van de opleiding tot jurist. En het blok was dan ook nog eens vooral gericht op de conceptuele kant – wetskennis – terwijl het vak van familierechtjurist veel breder is. “Want mensen die met familierecht te maken krijgen, staan vaak onder grote stress waardoor ze irrationeel handelen. Hoe zorg je er als advocaat voor dat cliënten het grote geheel blijven zien? Dat ze misschien niet kiezen voor datgene waar ze juridisch recht op hebben, maar wat op lange termijn voor alle betrokkenen wel tot de beste uitkomsten leidt?” 

Casus op video

Die vraag was voor Gwen Noteborn, universitair docent Personen- en Familierecht aan de Maastricht University, aanleiding om met het blok aan de slag te gaan en subisidie aan te vragen bij de stimuleringsregeling open en online onderwijs. “Leren uit een boek is over het algemeen weinig uitdagend. We toetsten bovendien afgebakende onderwerpen, terwijl in het werkelijke leven vaak veel meer speelt. Hoe hou je het overzicht in een complexe situatie en hoe adviseer je je cliënt daarin?” 

Haar promotieonderzoek naar onderwijsinnovatie toonde al eerder aan dat het bieden van een context door middel van interactieve leermaterialen leidt tot betere resultaten dan het leren van tekst uit een boek. Zo ontstond het idee om een complexe casus te laten spelen door acteurs. De studenten bekijken de video en splitsen zich in twee groepen, die ieder één van de partijen bijstaat.  

Veel partijen betrokken

Noteborn: “We zijn begonnen met het maken van een lijst van de onderwerpen die allemaal behandeld moeten worden in de module. Dat zijn er best veel.” Daarna bedacht het docententeam, samen met zo’n 25 experts waaronder advocaten, notarissen, rechters en jeugdbeschermers, een casus waarin deze onderwerpen allemaal aan de orde komen. “Zij werkten graag mee, want zij zien in hun eigen praktijk dat familierechtjuristen niet zijn opgewassen tegen hun taak en zien ook wat de impact daarvan is”, zegt Noteborn. Daarna ontwikkelde ze, met een team docenten en studenten, de video’s. Twee acteurs spelen twee echtelieden die gaan scheiden en allerlei dingen meemaken. De acteurs hadden geen keiharde scripts, maar wisten wel wat ze wel en niet moesten noemen. “Daardoor leefden ze zich ook goed in in hun rol. Ze voelden feilloos aan waar de pijn zit en brachten de emoties goed over. Daardoor realiseren studenten zich: oh, zo voelen mensen die in scheiding liggen zich. Een casus komt dan echt tot leven.” 

Voordat de acht weken durende module in de praktijk werd toegepast, hebben de experts in tweetallen de video’s bekeken, waarbij ze allebei één van de twee echtelieden in de rechtszaal moesten vertegenwoordigen. Ze kregen daarbij de vraag: wat zou jij doen? Daardoor kreeg het docententeam een goed beeld van de opties. 

Schaakspel

“Je zag toen al dat er niet één goed of fout is, maar dat je zo’n complexe casus op heel veel manieren kunt oplossen”, zegt Noteborn. Dat bleek ook toen ze de module in de praktijk ging toepassen. De studenten stelden processtukken samen, gingen in overleg met de wederpartij, en stelden vragen aan hun cliënt. “Direct al bij de eerste groep zag je dat sommige studenten eindigden met een enorme vechtscheiding, en dat anderen er samen uitkwamen en de rechter alleen nog om een bekrachtiging van de gemaakte afspraken vroegen. Studenten liepen dus allemaal hun eigen ‘leerpad’ af.”  

Wat ook opviel: studenten leven zich veel meer in dan wanneer ze een casus op papier krijgen voorgeschoteld. En ze zien beter dat hun keuzes betreffende onderwerp A ook gevolgen hebben voor B en C. Noteborn: “Een juridisch gevecht is een schaakspel. Jij doet een zet, en daar reageert de tegenpartij op met een zet. Bij de manier waarop we vroeger lesgaven en toetsten was het spel na één zet klaar. Terwijl de studenten het nu uitspelen totdat ze voor de rechter staan, waar ze hun cliënt ook echt moeten bijstaan en adviseren en daarmee veel belangen tegelijkertijd moeten afwegen. Het lijkt veel meer op de praktijk.” Zij vindt dit ook een positieve ontwikkeling voor het vak van docent. “De conceptuele kennis kunnen studenten ook deels zelfstandig opdoen. Als docent kun je nu een stapje verder gaan en aan studenten laten zien hoe de toepassing van deze conceptuele kennis in de praktijk uitpakt.” 

Grote geheel overzien

Bovendien beklijft de kennis veel beter, zegt Noteborn. “Jouw rol als jurist in een personen- en familierechtszaak is dat je het grote geheel overziet. Mensen denken vaak dat ze het beter geregeld hebben dan hoe het werkelijk is. Hoeveel ongehuwde stellen zijn er niet met kinderen waarbij de vader het kind erkent – het draagt zelfs zijn achternaam –  maar in het gezagsregister geen ouderlijk gezag vastleggen? Als die relatie stukloopt en vader wil toch meebeslissen over het kind, dan kun je als advocaat die moeder bijstaat zeggen: hij heeft daar niets meer over te vertellen. Maar je kunt moeder ook laten zien: als je rekening houdt met de belangen van je ex, dan hebben zowel jij als de kinderen en je ex daar op lange termijn het meeste aan. Natuurlijk moet je als jurist in eerste instantie een uitstekende kennis hebben van de wet, maar die kennis kan alleen tot uiting komen als je ook weet hoe, en wanneer, het toe te passen. Ik denk dat studenten dat wel echt doorvoelen als ze dit blok hebben afgerond.” 

Terwijl het docententeam de lesmaterialen uitbreidt met nieuwe casussen, kunnen de ontwikkelde lesmaterialen al door anderen worden gebruikt. De eerste samenwerking op dit gebied is er al, met Zuyd Hogeschool in Maastricht. Het team wil daarnaast graag in contact komen met nog meer professionals die met hen willen delen hoe ze zich op een zaak hebben voorbereid en welke achtergrond die beschikking heeft. Want dan kun je leren waarom een jurist de stappen heeft gezet die zijn gezet en daarvan leren. 

Noteborn zou het mooi vinden als nog veel meer universiteiten en hogescholen deze werkwijze zouden gaan gebruiken. “Je maakt het onderwijs er gewoon veel interessanter mee én je levert studenten af die ook hebben geleerd hoe ze hun kennis in de praktijk moeten toepassen.”