Benut alle kansen van open source, begin een OSPO

Gedreven door publieke waarden 

Die bijeenkomst vond plaats op 20 december bij SURF in Utrecht, waar ruim twintig enthousiastelingen voor open source zich verzameld hadden. “Open source wordt steeds belangrijker in onderwijs en onderzoek, maar het is geen doel op zich”, zegt Wladimir Mufty. Hij is programmamanager Publieke Waarden bij SURF. “Open source helpt ons om een aantal belangrijke publieke waarden te realiseren. Denk aan autonomie: door op basis van open source te werken, ben je veel minder afhankelijk van de grote techbedrijven.” 

Noodklok 

Open source bestaat al lang, maar in het onderwijs kreeg het onderwerp vleugels in 2019, toen de rectores magnifici in de Volkskrant de noodklok luidden over de afhankelijkheid van Amerikaanse techbedrijven. Dat leidde onder andere tot een opdracht van UNL aan SURF: “Maak werk van publieke waarden in het onderwijs en onderzoek”. Onderdeel van die opdracht was om met de sector af te spreken welke opensource-producten we gaan gebruiken.  

Stimulerende rol voor de sector 

Gelukkig had SURF zelf al ervaring met open source. Zo zijn veel van onze diensten al ontwikkeld op basis van open source. Denk aan SURFdrive, SURFfilesender, SURFconext. Maar ook bij de aanbesteding van de supercomputer eisen we al jaren dat vitale softwareonderdelen open source ontwikkeld worden. En we werken sinds kort natuurlijk aan ons eigen open source taalmodel GPT-NL, samen met NFI en TNO. 

Maar ja, zelf doen is nog iets anders dan een stimulerende rol voor de hele sector vervullen. In de afgelopen jaren heeft SURF dan ook gewerkt aan een plan om daar invulling aan te geven. Corno Vromans, die met Wladimir samenwerkt aan publieke waarden: “Dit plan voor open source heeft een prominente plaats gekregen in de werkagenda Publieke Waarden die we recent hebben opgesteld.” 

OSPO-community voor open source in onderwijs en onderzoek 

Een onderdeel van dat plan is het oprichten van een OSPO-community. Dit moet een community worden van en voor medewerkers in het onderwijs en onderzoek die zich bezighouden met open source, en het onderwerp binnen hun organisatie willen stimuleren. Bijvoorbeeld door zelf een OSPO op te gaan zetten. SURF, met leden in mbo, hbo, wo en onderzoek, zet zich ervoor in om de leden van de nieuwe OSPO-community bij elkaar te brengen. 

Al sinds 2011 open source 

Een van de sprekers op deze kick-off bijeenkomst bij SURF is Joost Icke van Deltares. Een van hun belangrijkste softwareproducten, Delft3D, is al twaalf jaar open source beschikbaar. “In 2011 gingen we met Delft3D over op open source en dat was best spannend: we moesten het echt anders aanpakken”, vertelt Joost. “We moesten nadenken over een nieuw beleid voor softwaredistributie: hoe blijf je inkomsten genereren als je de software kosteloos beschikbaar stelt. Wij doen dat onder andere via het verlenen van support, en het compileren en in de praktijk testen van software. Dus ga je aan de gang met open source, denk goed na over een toekomstbestendig businessmodel.” 

Impact van software laten zien 

Ook bij het eScienceCenter ontwikkelen ze al hun software open source. “Voor ons zijn duurzaamheid, herbruikbaarheid en softwarekwaliteit belangrijke aspecten van open source”, zegt Maaike de Jong. “De herbruikbaarheid bevorderen we bijvoorbeeld via onze Research Software Directory, waarin onderzoekers hun software kunnen tonen, en kunnen laten zien wat de impact ervan is.”  

Enthousiasme maar ook scepsis 

Daniël Vos heeft het eerste universitaire OSPO opgericht, bij de RUG. Bij de RUG wordt nog veel gebruikgemaakt van Google-producten, maar ze willen de slag naar open source maken. “In onze OSPO willen we collega’s verenigen die nu apart van elkaar met open source bezig zijn”, zegt Daniël. “We willen ook een cultuurverandering bewerkstelligen. Dat is nodig, maar niet gemakkelijk. Ik heb veel gesprekken gevoerd bij de koffieautomaat. En dan blijkt dat er veel enthousiasme is, maar ook nog veel scepsis over het werken met open source. Daar willen we echt iets mee als OSPO.” 

Nuttige informatie verzamelen 

Vanuit de zaal klinken geluiden van herkenning. “Ik ben zelf heel enthousiast over open source, we moeten daarmee aan de slag”, aldus Heino Brink van het Graafschapcollege. “Maar bij ons op school zie ik dat de kennis daarover juist minder is geworden de laatste jaren, omdat we veel uitbesteden in de cloud. Tijdens deze bijeenkomst verzamel ik nuttige informatie om binnen mijn organisatie hard te maken dat we beleid voor open source moeten gaan maken. Zodat we op zijn minst een meer gebalanceerde keus kunnen maken tussen open en closed software. Een OSPO kan helpen om dit beleid te maken, door samen op te trekken.” 

OSPO kan een katalysator zijn 

Hans-Peter Ligthart van SIVON is ook op de bijeenkomst afgekomen. Ook hij duidelijk meerwaarde in een sectorbrede OSPO-community: “SIVON is een coöperatie voor primair en voortgezet onderwijs. Wil open source aanslaan bij onze leden, dan moeten we het als dienst aanbieden. Zover zijn we nog niet. Er zijn nog veel vragen, bijvoorbeeld: wat zijn de voorwaarden, maar ook: hoe zorgen we dat open source beter bekend raakt bij onze leden? Een OSPO kan een katalysator zijn om dit soort vragen te beantwoorden en het proces richting open source op gang te brengen.” 

Community connection 

Een katalysator zijn, dat is precies wat Karim El Assal, open source manager bij TNO, beoogt. Hij zorgt onder andere dat binnen TNO faciliteiten beschikbaar zijn om open source te ontwikkelen, en verzorgt interne kennisdeling over dit onderwerp. “Een van de uitdagingen die ik nog zie is community connection: als wij een mooie open-sourceapplicatie hebben gebouwd, hoe vinden we dan mensen die daar ook gebruik van kunnen maken, of erop voort willen bouwen?”